Gampopa en quatre vers

Le Seigneur Gampopa dit : 

Généralement, pour rendre le dharma naturel, je vous prie (tib. 'tshal)
de laisser devenir le dharma le Dharma,
de laisser le Dharma devenir la voie,
de laisser la voie éliminer les erreurs,
et de laisser les erreurs surgir comme la sagesse.

Extrait de tshogs chos yon tan phun tshogs

rje dwags po rin po che'i zhal nas/
spyir chos rnal mar byed pa la/
chos chos su 'gro ba/
chos lam du 'gro ba/
lam 'khrul pa sel ba/
'khrul pa ye shes su 'char ba zhig yin 'tshal gsung*/

Le double soi

Du point du vue gradualiste, il est dit que toute réalité (sct. bhāva) ou ce qui est considérée comme telle se résume en un double soi (sct. ātman) qui est vide par nature. Quelle est ce double soi ou encore « pensée » (sct. citta) ? Il consiste en un soi personnel (sct. pudgala) et un soi phénoménal (sct. dharma).

Quel est le soi personnel ou « pensée » ? Il existe de nombreuses théories à ce sujet, mais en substance, « la personne » (sct. pudgala) c’est le courant des groupes d’appropriation (sct. skandha) [associés] avec l’intelligence (sct. vidyā) : un va-et-vient d’activités, d’expériences et de fluctuations. Voici ce qu’en dit le Sūtra de fragments :

« Ce courant est appelé « la personne » :
Une prolifération de fluctuations (sct. kuṭila). »[1]

En prenant la personne pour quelque chose de permanent et d’identique, on réifie et constitue un moi et un soi. C’est cela qui est appelé le soi personnel ou encore « pensée ». Ce soi engendre les passions (sct. kleśa). Les afflictions engendrent l’agir (sct. karman) et l’agir le mal-être (sct. dukkha). Ainsi, la racine de tout ce qui est mal-être et déficient est le soi (sct. ātman) ou encore la pensée (sct. citta).

Comme il est dit dans le Commentaire de la connaissance valide (sct. Pramāṇavarttīkā de Dharmakīrti) :

« Si le soi existe, l’autre est connu
Du soi et de l’autre [se produisent] l’adhésion et l’aversion
Celles-ci, se mêlant à tout,
Sont la source de tous les défauts. »[2]

Quel est le soi phénoménal ? Ce que l’on appelle « phénomène » (sct. dharma) est l’objet saisi, à l’extérieur, et la pensée qui le saisit, à l’intérieur. Pourquoi l'appelle-t-on « phénomène » ? Parce-qu’il porte (sct. dhr) les particularités individuelles (sct. svalakṣana). Voici ce qu’en dit le Sūtra de fragments :

« On l’appelle « dharma » parce qu’il porte (sct. dhr) les particularités (sct. nimitta) ».[3]

Ainsi, la réification du sujet et de l’objet, considérés comme une réalité, est appelée « le soi phénoménal ».[4]

Extrait du Précieux ornement de la libération, chapitre IX sur la perfection de la sagesse

---

[1] lam rim du gsung tsa na/ dngos po'am dngos 'dzin thams cad bdag gnyis su 'dus la/ bdag gnyis po de rang bzhin gyis stong nyid yin par gsungs so//

'o na bdag rnam pa gnyis sam/ sems zhes bya ba gang yin na/ gang zag gi bdag ces bya ba dang/ chos kyi bdag ces bya ba'o//

de la gang zag gi bdag gam sems zhes bya ba de gang yin na/ 'di la'ang 'dod lugs mang ste/ don la gang zag ces bya ba ni/ rig pa dang bcas pa'i nye bar len pa'i phung po'i rgyun nam mi byed dgu byed rig rig gyu gyu po 'di yin no//

de ltar yang mdo sil bu las/

rgyun la gang zag ces bya ste//
gya gyu 'phro ba 'di rang yin//
zhes gsungs so//


[2] gang zag de la rtag pa dang gcig pur gzung nas nga dang bdag tu zhen cing chags pa de la gang zag gi bdag gam sems zhes bya ste/ bdag des ni nyon mongs pa bskyed do// nyon mongs pa des las bskyed do// las kyis sdug bsngal bskyed do// des na sdug bsngal dang nyes pa thams cad kyi rtsa ba ni bdag gam sems de yin no// 

de ltar yang rnam 'grel las/ 

bdag yod na ni gzhan du shes// 

bdag gzhan cha las 'dzin dang sdang// 

'di dag dang ni yongs 'brel las// 

nyes pa thams cad 'byung bar 'gyur// 

zhes gsungs so//


[3] chos kyi bdag de gang yin na/ de la chos zhes pa ni/ phyi gzung ba'i yul dang/ nang 'dzin pa'i sems so// ci'i phyir de dag la chos zhes bya zhe na/ de dag rang gi mtshan nyid 'dzin pa'i phyir ro// 

de ltar yang mdo sil bu las/ 

mtshan nyid 'dzin la chos zhes bya// 

zhes gsungs so//


[4] de ltar gzung 'dzin gnyis po dngos por bzung nas zhen pa ni chos kyi bdag ces bya'o//

L'expérience ordinaire

"Le Naturel (sahaja) est l'expérience ordinaire
Il est sans artifice
Il est originel (nija)
Il est le corps réel (dharmakāya)
Il est l’Éveillé
Il est ce qui reconnaît
En laissant telle quelle l'expérience ordinaire
Aucune distraction externe ni interne ne pourra nous atteindre"

Extrait de : snying po don gyi gdams pa phyag rgya chen po'i 'bum tig





Texte tibétain en Wylie :

chos rje dwags po lha rje'i gsung*/
snying po don gyi gdams pa phyag rgya chen po'i 'bum tig las/

gnyug ma'i ngo sprod kyi gdams ngag bla ma'i zhal nas gdams so//

lhan cig skyes pa ni tha mal gyi shes pa yin/
de ma bcos pa yin/
de gnyug ma yin/
de chos sku yin/
de sangs rgyas yin/
de ngo shes par byed pa yin/
tha mal gyi shes pa rang gar bzhag pas/
phyi nang gi g.yeng bas mi gnod pa yin no//

zhes gsungs so//

Comment être sans représentations dans un monde de représentations ?

- Si les bouddhas n'ont plus de représentations (sct. vikalpa), comment toutes ces [émanations, enseignements etc.] peuvent-ils se produire ?

C'est par la force de leurs objectifs passés, qu'elles apparaissent ainsi aux êtres à l'esprit (tib. rgyud) pur ; elles ne sont pas fabriquées par les bouddhas. Les apparences se divisent en apparences définitives et non-définitives.

Le confort (sct. sukha), la luminosité (sct. prakāśa) et la non-représentation (sct. nirvikalpa) sont l'essence de la pensée (sct. citta). "Les apparences" c'est la perception continue de l'essence de la pensée-en-soi, voilà les [apparences] définitives. Bien qu'elles se manifestent comme confort, luminosité et non-représentation, si elles ne sont pas reconnues comme étant la pensée, elles ne seront pas définitives.

Voici le point de vue des êtres plus avancés du monde.

En préférant la luminosité (sct.prakāśa), l'univers des formes s’engendre. En préférant le confort (sct. sukha), l'univers du sensible s’engendre. En préférant la non-représentation (sct. nirvikalpa), l'univers sans forme s’engendre.

Quand les auditeurs (S. śrāvaka) prennent [l'essence de la pensée-en-soi] comme fondement, elle devient une caractéristique et bien qu’elle en soit en effet l’expérience, ils ne la considèrent pas comme une préférence et affirment qu’elle est la vacuité (sct. śūnyatā).

Quand les bodhisattvas prennent [l'essence de la pensée-en-soi] comme fondement, ils développent la force de l'absorption (sct. samādhi), mais ne la réifient pas. Ils reprennent les représentations de l'univers du sensible et intègrent l’expérience directe de l’essence (sct. tattva) des représentations. C’est en réintégrant cette expérience directe (tib. rig pa) comme la pensée, qu’ils développent la force de l'absorption.

Extrait de : tshogs chos yon tan phun tshogs

࿑ སངས་རྒྱས་རྣམས་ལ་རྟོག་པ་མི་མངའ་བ་དེ་ལྟར་འབྱུང་བ་ཅི་སྟེ་ཞེ་ན།

སྔོན་གྱི་སྨོན་ལམ་གྱི་སྟོབས་ཀྱིས་སེམས་ཅན་གྱི་རྒྱུད་དག་པ་ལ་དེ་ལྟར་སྣང་གིས་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་བྱས་པ་མེད་དོ།
སྣང་བ་ལ་ངེས་པ་དང་མ་ངེས་པ་སྣང་བ་ནི།
བདེ་བ་དང་གསལ་བ་དང་མི་རྟོག་པ་ནི་སེམས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཡིན་ཏེ། སྣང་བ་ཞེས་བྱ།སེམས་ཉིད་ཀྱི་ངོ་བོ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ཤེས་པ་ནི་ངེས་པའོ། བདེ་བ་དང་གསལ་བ་དང་མི་རྟོག་པར་སྣང་ཡང་། དེ་ཉིད་སེམས་སུ་མ་ཤེས་ན་མ་ངེས་པའོ།
དེ་ཉིད་འཇིག་རྟེན་པའི་མཐར་ཐུག་པའི་ལྟ་བ་ཡིན་ཏེ།
གསལ་བ་ལ་མཆོག་འཛིན་བྱས་པས་གཟུགས་ཁམས་སུ་སྐྱེ། བདེ་བ་ལ་མཆོག་འཛིན་བྱས་པས་འདོད་ཁམས་སུ་སྐྱེ། མི་རྟོག་པ་ལ་མཆོག་འཛིན་བྱས་པས་གཟུགས་མེད་དུ་སྐྱེ།
ཉན་ཐོས་ཀྱིས་གཞི་དེ་ལ་བྱས་ན་མཚན་མ་ཡིན་པས་ཉམས་མྱོང་ཡིན་ཡང་མཆོག་འཛིན་དུ་མི་བལྟ་བར་སྟོང་པ་ཉིད་དུ་འདོད།
བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་གཞི་དེ་ལ་བྱས་ནས་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་རྩལ་སྦྱོང་བ་ནི།དེ་ལ་མ་ཞེན་པར་འདོད་ཁམས་ཀྱི་རྣམ་པར་རྟོག་པ་ཡར་བླངས་ནས།རྣམ་རྟོག་དེ་ཉིད་རིག་པར་འཁྱེར། རིག་པ་སེམས་སུ་འཁྱེར་བ་ནི་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་རྩལ་སྦྱང་བའོ།

༼ ཆོས་རྗེ་དྭགས་པོ་ལྷ་རྗེའི་གསུང༌།་ཚོགས་ཆོས་ཡོན་ཏན་ཕུན་ཚོགས༎ ༽

sangs rgyas rnams la rtog pa mi mnga' ba de ltar 'byung ba ci ste zhe na/

sngon gyi smon lam gyi stobs kyis sems can gyi rgyud dag pa la de ltar snang gis sangs rgyas kyis byas pa med do/

snang ba la nges pa dang ma nges pa snang ba ni/
bde ba dang gsal ba dang mi rtog pa ni sems kyi ngo bo yin te/ snang ba zhes bya/sems nyid kyi ngo bo rgyun chad med par shes pa ni nges pa'o/ bde ba dang gsal ba dang mi rtog par snang yang*/de nyid sems su ma shes na ma nges pa'o/

de nyid 'jig rten pa'i mthar thug pa'i lta ba yin te/
gsal ba la mchog 'dzin byas pas gzugs khams su skye/ bde ba la mchog 'dzin byas pas 'dod khams su skye/ mi rtog pa la mchog 'dzin byas pas gzugs med du skye/

nyan thos kyis gzhi de la byas na mtshan ma yin pas nyams myong yin yang mchog 'dzin du mi blta bar stong pa nyid du 'dod/

byang chub sems dpa' gzhi de la byas nas ting nge 'dzin gyi rtsal sbyong ba ni/de la ma zhen par 'dod khams kyi rnam par rtog pa yar blangs nas/rnam rtog de nyid rig par 'khyer/ rig pa sems su 'khyer ba ni ting nge 'dzin gyi rtsal sbyang ba'o/

Quatre façons de s'égarer

Lama Mila m'avait dit :

- Ne suis pas de vue, suis la mise en pratique. Car on peut s'égarer dans le vide (sct. śūnya). En fait, il y a quatre [possibilités d'égarement] :

a. s'égarer en apposant [systématiquement] le sceau de la vacuité (S. śūnyatā)
b. s'égarer dans l'antidote,
c. s'égarer dans le chemin,
c. s'égarer dans le fond des connaissables.

a. Quand on se recueille (tib. 'jog) en transformant tous les faits, qui sont au fond des objets intellectuels (sct. buddhi) assortis d’un objet et un sujet etc., en vacuité, on s'égare dans l'acte de sceller.

b. Au moment où se produisent des affections telle la convoitise etc. et qu'on veut les transformer en vacuité à l'aide d'une méditation, on s'égare dans l'antidote.

c. Quand on se recueille en se disant (tib. blo 'jog pa) que tous les faits sont néant et n'ont aucun fondement avéré (tib. ma grub pa), on s'égare dans le chemin.

d. Si l'on se dit qu'il n'y a rien à cultiver dans les quatre libérations, [la nature de la pensée étant] originellement authentique (tib. ye dag), acquise (tib. ye byang), purifiée (tib. ye sangs) et libérée (tib. ye grol) et qu'il n'y a pas non plus de méditant, la vacuité dominera tout (tib. phyal ba) ; (2ba) c'est l'égarement dans le fond des connaissables (tib. shes bya'i gshis).

Ces quatre égarements ne constituent pas le cheminement authentique. Ils peuvent néanmoins servir à se débarrasser des réifications (tib. zhen pa).

Extrait de : tshogs chos yon tan phun tshogs

***

࿑ བླ་མ་མི་ལའི་ཞལ་ནས།

ལྟ་བའི་ཕྱིར་མ་འབྲང་ཉམས་སུ་ལེན་གྱི་ཕྱིར་འབྲོངས། སྟོང་པ་ལ་ནོར་ས་ཡོད་གསུང༌། དེ་ཡང་བཞི་སྟེ།
སྟོང་ཉིད་རྒྱས་འདེབས་སུ་ཤོར་བ་དང༌།
གཉེན་པོར་ཤོར་བ་དང༌།
ལམ་དུ་ཤོར་བ་དང༌།
ཤེས་བྱའི་གཤིས་ལ་ཤོར་བའོ།

དེ་ལ་གཟུང་བ་དང་འཛིན་པ་ལ་སོགས་པ་བློའི་ཡུལ་དུ་གྱུར་པའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་སྟོང་པ་ཉིད་དུ་བྱས་ནས་འཇོག་པ་ནི་རྒྱས་འདེབས་སུ་ཤོར་བའོ།

འདོད་ཆགས་ལ་སོགས་པ་ཉོན་མོངས་པ་སྐྱེས་པའི་དུས་སུ།དེ་ཉིད་སྟོང་པར་བྱས་ནས་འཇོག་པ་ནི་གཉེན་པོར་ཤོར་བའོ།

ཆོས་ཐམས་ཅད་ཅི་ཡང་མ་ཡིན་པ་གཞི་རྩ་མ་གྲུབ་པར་བྱས་ནས་དེ་ལ་བློ་འཇོག་པ་ནི་ལམ་དུ་ཤོར་བའོ།

ཡེ་དག་ཡེ་བྱང་ཡེ་སངས་ཡེ་གྲོལ་བཞི་ལས་བསྒོམ་རྒྱུ་ཡང་མེད་ཅིང་བསྒོམ་པ་ཡང་མེད་ཟེར་ནས་སྟོང་པ་ཉིད་ལ་ཕྱལ་གྱིས་སོང་བ་དེ་ནི། ཤེས་བྱའི་གཤིས་ལ་ཤོར་བའོ།

དེ་རྣམས་ལམ་རྣལ་མ་མ་ཡིན། འོན་ཀྱང་ཞེན་པ་འབྲལ་བ་ལ་ཕན་པས་རུང་གསུང༌།

༼ ཆོས་རྗེ་དྭགས་པོ་ལྷ་རྗེའི་གསུང༌།་ཚོགས་ཆོས་ཡོན་ཏན་ཕུན་ཚོགས༎ ༽

bla ma mi la'i zhal nas/

lta ba'i phyir ma 'brang nyams su len gyi phyir 'brongs/ stong pa la nor sa yod gsung*/ de yang bzhi ste/

stong nyid rgyas 'debs su shor ba dang*/
gnyen por shor ba dang*/
lam du shor ba dang*/
shes bya'i gshis la shor ba'o/

de la gzung ba dang 'dzin pa la sogs pa blo'i yul du gyur pa'i chos thams cad stong pa nyid du byas nas 'jog pa ni rgyas 'debs su shor ba'o/

'dod chags la sogs pa nyon mongs pa skyes pa'i dus su/de nyid stong par byas nas 'jog pa ni gnyen por shor ba'o/

chos thams cad ci yang ma yin pa gzhi rtsa ma grub par byas nas de la blo 'jog pa ni lam du shor ba'o/
ye dag ye byang ye sangs ye grol bzhi las bsgom rgyu yang med cing bsgom pa yang med zer nas stong pa nyid la phyal gyis song ba de ni/ (2ba)shes bya'i gshis la shor ba'o/

de rnams lam rnal ma ma yin/ 'on kyang zhen pa 'bral ba la phan pas rung gsung*/

Les Corps formels sont-ils vrais ?

Question : De cet [accès][1] se produiront les deux Corps formels (sct. rūpakāya). De quelle cause (sct. hetu) se produisent-ils ?

Après avoir accumulé d'innombrables causes, quand le bodhisattva est en sa dernière existence, il se tourne vers l'intérêt des êtres et le résultat est la production des deux Corps formels.

Que sont-ils ? 

Ils sont les apparences [que perçoivent] les êtres. Il n'y a pas d'autres Corps formels.
Lorsque quelqu’un a développé son potentiel (sct. puṇya), sa perception devient authentique (tib. snang ba dag). Ceux qui ont une perception authentique, perçoivent les Corps formels. Ceux qui n'ont pas développé leur potentiel, ne les perçoivent pas.

Question : Si les deux Corps formels ne se produisent pas et sont la perception des êtres, cela voudrait dire qu'on n'a pas besoin des qualités (sct. guṇa), ni de la grâce. Mais cela empêcherait le désir [de les obtenir] ? 

La grâce de l’Éveillé n’a pas à être désirée, puisque l’on est déjà éveillé.

Question : Si les deux Corps formels sont la grâce de l’Éveillé, il faudrait que les êtres qui perçoivent des apparences inauthentiques puissent les voir, parce qu'ils sont les qualités de l’Éveillé.

Quoi qu'il en soit, ayant développé son propre potentiel, un bodhisattva dans sa dernière existence les verra grâce à l'engagement qu'il a pris. Sans cet engagement, il ne les verra pas.

Question : Les deux Corps formels sont-ils Quiétude (sct. nirvāṇa) ou Devenir (sct. saṃsāra) ?

Les bodhisattva qui voient la vérité (sct. satya) et les êtres qui ont une perception authentique les voient comme Quiétude (sct. nirvāṇa), tandis que ceux qui n’ont pas de perception authentique les voient comme Devenir (sct. saṃsāra).

Question : Les deux Corps formels sont-ils du domaine de la vérité ultime (sct. pāramārtha) ou de la vérité apparente (sct. saṃvṛti) ? 

Du domaine de la vérité apparente (sct. saṃvṛti). Pourquoi ? La vérité ultime est inchangeable. Comme les deux Corps formels sont changeants, ils appartiennent au domaine de la vérité apparente (sct. saṃvṛti).

Extrait de : tshogs chos yon tan phun tshogs

***

[1] Au moment d'accéder la conscience (S. citta)

࿑ དེ་ལས་གཟུགས་སྐུ་གཉིས་འབྱུང་བ་སྟེ་རྒྱུ་ཅི་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ན། 

རྒྱུ་ཚོགས་དཔག་ཏུ་མེད་པ་བསགས་ནས། སྲིད་པ་ཐ་མའི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་དུས་སུ། སེམས་ཅན་གྱི་དོན་དུ་སྨོན་ལམ་བཏབ་པས་འབྲས་བུ་གཟུགས་སྐུ་གཉིས་འྦྱུང་།

དེ་གང་ཡིན་

སེམས་ཅན་གྱི་སྣང་བ་ཡིན། གཟུགས་སྐུ་ལོགས་ནས་མ་བྱུང་སྟེ། སེམས་ཅན་བསོད་ནམས་བསགས་པས་སྣང་བ་དག སྣང་བ་དག་པས་གཟུགས་སྐུ་མཐོང་གིས་བསོད་ནམས་མ་བསགས་པས་མི་མཐོང་།

འོ་ན་གཟུགས་སྐུ་ལོགས་ནས་མ་བྱུང་བ་སེམས་ཅན་གྱི་སྣང་བ་ཡིན་ན། ཡོན་ཏན་བྱིན་རླབས་མི་དགོས་པར་ཐལ་ཟེར་ན་འདོད་ཐོགས། 

སངས་རྒྱས་ཀྱི་བྱིན་རླབས་ཀྱང་མི་འདོད་དེ། སངས་རྒྱས་རང་ཡིན་པའི་ཕྱིར།

འོ་ན་གཟུགས་སྐུ་གཉིས་པོ་དེ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བྱིན་རླབས་ཡིན་ན། སེམས་ཅན་སྣང་བ་མ་དག་པས་མཐོང་དགོས་ཏེ། ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན། 

ཇི་ལྟར་ཡིན་ན་རང་གིས་བསོད་ནམས་བསགས་པ་ལས། སྲིད་པ་ཐ་མའི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔས་སྨོན་ལམ་བཏབ་པས་མཐོང་བ་ཡིན། མ་བཏབ་པས་མི་མཐོང་།

འོ་ན་གཟུགས་སྐུ་གཉིས་པོ་དེ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ཡིན་ནམ་འཁོར་བ་ཡིན་ཞེ་ན། 

བདེན་པ་མཐོང་བའི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་རྣམས་དང་། སེམས་ཅན་སྣང་བ་དག་པ་ལས་མྱ་ངན་འདས་པར་མཐོང་། སྣང་བ་མ་དག་པ་ལ་འཁོར་བར་མཐོང་།

འོ་ན་གཟུགས་སྐུ་གཉིས་པོ་དེ་དོན་དམ་ཡིན་ནམ་ཀུན་རྫོབ་ཡིན་ཞེ་ན། 

ཀུན་རྫོབ་ཡིན་ཏེ་ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན། དོན་དམ་པ་ནི་འགྱུར་བ་མེད་པ་ཡིན། གཟུགས་སྐུ་གཉིས་འགྱུར་བས་ཀུན་རྫོབ་ཡིན།

༼ ཆོས་རྗེ་དྭགས་པོ་ལྷ་རྗེའི་གསུང༌།་ཚོགས་ཆོས་ཡོན་ཏན་ཕུན་ཚོགས༎ ༽

de las gzugs sku gnyis 'byung ba ste rgyu ci las byung ba yin na/

rgyu tshogs dpag tu med pa bsags nas/_srid pa tha ma'i byang chub sems dpa'i dus su/_sems can gyi don du smon lam btab pas 'bras bu gzugs sku gnyis 'byung /

de gang yin

sems can gyi snang ba yin/_gzugs sku logs nas ma byung ste/_sems can bsod nams bsags pas snang ba dag_snang ba dag pas gzugs sku mthong gis bsod nams ma bsags pas mi mthong /_

'o na gzugs sku logs nas ma byung ba sems can gyi snang ba yin na/_yon tan byin rlabs mi dgos par thal zer na 'dod thogs/_

sangs rgyas kyi byin rlabs kyang mi 'dod de/_sangs rgyas rang yin pa'i phyir/

'o na gzugs sku gnyis po de sangs rgyas kyi byin rlabs yin na/ sems can snang ba ma dag pas mthong dgos te/ ci'i phyir zhe na sangs rgyas kyi yon tan yin/

ji ltar yin na rang gis bsod nams bsags pa las/ srid pa tha ma'i byang chub sems dpas smon lam btab pas mthong ba yin/ ma btab pas mi mthong /

'o na gzugs sku gnyis po de mya ngan las 'das pa yin nam 'khor ba yin zhe na/

bden pa mthong ba'i byang chub sems dpa' rnams dang /sems can snang ba dag pa las mya ngan 'das par mthong /snang ba ma dag pa la 'khor bar mthong /

'o na gzugs sku gnyis po de don dam yin nam kun rdzob yin zhe na/

kun rdzob yin te ci'i phyir zhe na/_don dam pa ni 'gyur ba med pa yin/gzugs sku gnyis 'gyur bas kun rdzob yin/

(chos rje dwags po lha rje'i gsung*/ tshogs chos yon tan phun tshogs//)

Les 84.000 dharma sont-ils vrais ?

Le Seigneur Gampopa dit : 

- Pour les 84.000 afflictions (sct. kleśa), le parfait Éveillé avait enseigné comme remède 84.000 instructions. Les afflictions des êtres sont inconcevables (sct. acintya), et il en va de même pour les instructions de l’Éveillé, également inconcevables.

Question : Mais quelle était alors la nécessité de les enseigner ?

- Elles ont été enseignées pour que les êtres comprennent. Ce qui a été enseigné, ce sont des représentations (sct. vikalpa) basées sur les appropriations (S. skandha)[1] des êtres. L’Éveillé n'avait pas d'autre moyen pour enseigner que par des représentations (sct. vikalpa).

Question : Comment ces représentations sont-elles enseignées ? 

Les formations (sct. saṃskāra) sont conçues comme les [cinq agrégats] (sct. skandha). La nature naturante (sct. prakṛti) est conçue comme les éléments (sct. dhātu). Sa puissance est conçue comme les sources (S. āyatana)[2].

Ainsi les éléments (sct. dhātu), les sources (sct. āyatana), les six facultés (sct. indriya), les douze facteurs de la coproduction conditionnée (S. pratītyasamutpāda), tout ce qui est conditionné/composé (sct. saṃskṛta) et inconditionné (sct. a-saṃskṛta) etc., tout cela est appelé « inconcevable » (sct. acintya).

Ainsi, toutes les [84.000] instructions sont véridiques, mais leur réification (tib. zhen) n'est pas véridique. Elles sont comme des songes (sct. svapna), comme des créations [magiques] (sct. māyā), comme des fantômes (sct. nirmāṇa), comme des reflets (sct. pratirūpa).

Elles sont véridiques en ce que l’essence (tib. ngo bo) de la pensée n’est pas un néant (tib. med pa), et que c’est l’intuition du Naturel (sct. sahaja) qui est véridique. Au moment d'accéder à la pensée (sct. citta), elle s’avère concrètement comme la nature des phénomènes (sct. dharmatā).

Extrait de : tshogs chos yon tan phun tshogs

***

[1] Les cinq constituants d’une personne : un constituant physique (rūpa-kāya) et quatre constituants mentaux (nāma-kāya). A savoir : la forme/matière (rūpa), les sensations (vedanā), les perceptions (samjñā), les formations volitionnelles (samskāra) et les consciences (vijñāna). C’est quand ces constituants sont appropriés par « le moi » (sujet), qui les considère « miens » (objet), qu’apparaît la dualité sujet-objet.

Voir aussi :

"The Jñānalokālaṃkāra’s progression follows the questions posed by Mañjuśrī, directly enunciating the first part of the syllogistic structure discussed above (the relationship between thesis and logical ground).

This section offers several remarkable explanations of a buddha’s awakening, relying on fundamental categories of Buddhist thought, such as the twelve entrances (āyatana) and theeighteen bases (dhātu). These categories subsume the entirety of existent things (dharmas) within schemes that may highlight the dependent arising of sentience, defined as the perception of objects. Mañjuśrī most consistently praises the Buddha for the lack of that perception."

[2] Les douze sources, soit six bases intérieures et six objets : l'œil et le visible, l'oreille et le son, le nez et l'odeur, la langue et la saveur, le corps et l'objet tactile, le mental (P. manoyatana) et l'objet mental (P. dhammāyatana)

࿑ ཡང་རྗེ་དྭགས་པོ་རིན་པོ་ཆེའི་ཞལ་ནས།
ཡང་དག་པར་རྫོགས་པའི་སངས་རྒྱས་ཉོན་མོངས་པ་བརྒྱད་ཁྲི་བཞི་སྟོང་གི་གཉེན་པོར། ཆོས་ཀྱི་སྒོ་མོ་བརྒྱད་ཁྲི་བཞི་སྟོང་བྱ་བ་ཇི་སྐད་ཡིན། སེམས་ཅན་གྱི་ཉོན་མོངས་པ་ཡང་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་སྒོ་ཡང་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་ཡིན། 

འོ་ན་དེ་བཤད་པ་ལ་དགོས་པ་ཅི་ཡོད་ན། 

སེམས་ཅན་གྱིས་གོ་བར་བྱ་བའི་ཕྱིར་བཤད། གང་བཤད་ན་སེམས་ཅན་གྱི་ཕུང་པོ་རྣམ་རྟོག་བཤད། རྣམ་རྟོག་མ་གཏོགས་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ཆོས་ལོགས་ན་བཤད་པ་མེད། 

རྣམ་རྟོག་ཅི་ལྟར་བཤད་ན། 

འདུས་པ་ལས་ཕུང་པོར་བཏགས། རང་བཞིན་ལ་ཁམས་སུ་བཏགས། ནུས་པ་ལ་སྐྱེ་མཆེད་དུ་བཏགས། དེ་ལྟར་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད། དབང་པོ་དྲུག རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་བཅུ་གཉིས། འདུས་བྱས་དང་། འདུས་མ་བྱས་དང་། དེ་ལ་སོགས་པ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་གསུངས།

གསུངས་པ་དེ་རྣམས་ཐམས་ཅད་བདེན་ནམ་ཞེན་མི་བདེན། རྨི་ལམ་ལྟ་བུ། སྒྱུ་མ་ལྟ་བུ། སྤྲུལ་པ་ལྟ་བུ། གཟུགས་བརྙན་ལྟ་བུ་ཡིན། བདེན་པ་ནི་སེམས་ཀྱི་ངོ་བོ་མེད་པ་མ་ཡིན་པའི་དོན། ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པའི་ཡེ་ཤེས་བདེན་པ་ཡིན། སེམས་རྟོགས་པའི་དུས་སུ་ཆོས་ཉིད་མངོན་དུ་གྲུབ།

༼ ཆོས་རྗེ་དྭགས་པོ་ལྷ་རྗེའི་གསུང༌།་ཚོགས་ཆོས་ཡོན་ཏན་ཕུན་ཚོགས༎ ༽

yang rje dwags po rin po che'i zhal nas/

yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas nyon mongs pa brgyad khri bzhi stong gi gnyen por/ chos kyi sgo mo brgyad khri bzhi stong bya ba ji skad yin/ sems can gyi nyon mongs pa yang bsam gyis mi khyab pa/ sangs rgyas kyi chos sgo yang bsam gyis mi khyab pa yin/

'o na de bshad pa la dgos pa ci yod na/

sems can gyis go bar bya ba'i phyir bshad/ gang bshad na sems can gyi phung po rnam rtog bshad/ rnam rtog ma gtogs sangs rgyas kyis chos logs na bshad pa med/

rnam rtog ci ltar bshad na/

'dus pa las phung por btags/ rang bzhin la khams su btags/ nus pa la skye mched du btags/ de ltar khams dang skye mched/ dbang po drug_rten cing 'brel bar 'byung ba bcu gnyis/ 'dus byas dang / 'dus ma byas dang / de la sogs pa bsam gyis mi khyab pa gsungs/

gsungs pa de rnams thams cad bden nam zhen mi bden/ rmi lam lta bu/ sgyu ma lta bu/ sprul pa lta bu/ gzugs brnyan lta bu yin/ bden pa ni sems kyi ngo bo med pa ma yin pa'i don/ lhan cig skyes pa'i ye shes bden pa yin/ sems rtogs pa'i dus su chos nyid mngon du grub/

(chos rje dwags po lha rje'i gsung*/ tshogs chos yon tan phun tshogs//)

Qu'est-ce que la vacuité authentique ?

Question : Qu'est-ce que la vacuité authentique ?

- Quand, sous la direction d'un bon instructeur doté de l'oeil du dharma, elle pénètre tous les connaissables vierges, elle se manifeste comme l'Éveillé.

Quand le yogi fait naturellement une expérience de la pensée-en-soi (sct. cittatva), en dehors des innombrables expédients, les représentations seront déterminées d'elles-mêmes, les affections cesseront naturellement, l'intuition surgira d'elle-même, la Vue (sct. darśana) sera comprise naturellement, et aucune routine (sct. vyavahāra) ne l'encombrera.

L'authentique expérience de la pensée ne peut s'exprimer. Elle est comme le plaisir éprouvé par une jeune fille, ou le rêve d'un muet.

Tous les êtres font cette [expérience], mais personne ne la reconnaît. C'est pourquoi il est essentiel d'avoir un bon instructeur. On ne peut pas la montrer par une analogie, car les analogies ne permettent pas de l’atteindre.

Comment faire alors ?

N'enferme pas la conscience originelle en un support.
N'arrête pas la compréhension [intellectuelle] (tib. go).
Ne suis aucune direction.
Ne vise pas l'ultime (tib. phugs)
Aucun exemple ne peut la montrer.
Aucun discours ne peut l'atteindre
Laisse-la sans la corriger ou la manipuler.

Extrait de : tshogs chos yon tan phun tshogs

࿑ འོ་ན་སྟོང་པ་ཉིད་རྣལ་མ་གང་ཡིན་ཟེར་ན།

བླ་མ་དམ་པ་ཆོས་ཀྱི་སྤྱན་ཅན་གཅིག་གིས་ལམ་སྣ་ཁྲིད་ཅིང༌།་གཉུག་མའི་ཤེས་པ་ཐམས་ཅད་ལ་ཁྱབ་པས་དེ་སངས་རྒྱས་ལ་གསལ་བར་སྣང༌།
རྣལ་འབྱོར་པ་ལ་ཐབས་དཔག་ཏུ་མེད་པ་ལས་རང་བཞིན་གྱིས་སེམས་ཉིད་ཀྱི་ཉམས་འབྱུང་སྟེ།་དེའི་དུས་ན་རྟོག་པ་རང་ཤུགས་ཀྱིས་ཆོད།་ ཉོན་མོངས་པ་ཡང་ངང་གིས་འགགས།་ཡེ་ཤེས་རང་ཤུགས་ཀྱིས་འཆར།་ལྟ་བ་རང་ཤུགས་ཀྱིས་རྟོགས།་ཐ་སྙད་གང་དུ་ཡང་མི་འདོགས།
སེམས་ལ་ཉམས་སུ་མྱོང་བ་ཡང་དག་བརྗོད་དུ་མི་བཏུབ།་དཔེར་ན་གཞོན་ནུ་མ་ཡིས་བདེ་བ་མྱོང་བའམ།་ལྐུག་པའི་རྨི་ལམ་ལྟ་བུའོ།
སེམས་ཅན་ཀུན་ལ་ཡོད་ཀྱང་ངོ་མ་ཤེས་པས་ན།་དེས་ན་བླ་མ་དམ་པ་ལ་བསྟེན་པ་གཅེས།་དེ་ནི་དཔེའི་སྒོ་ནས་མཚོན་པ་ཙམ་ཡིན། དོན་ལ་དཔེས་ཀྱང་ཐོག་ཏུ་མི་ཕེབས།

དེ་ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན།

གཉུག་མའི་ཤེས་པ་དེ་རྟེན་གང་ལ་ཡང་མ་བཅས།
གོ་གར་ཡང་མ་འགགས།
ཕྱོགས་གར་ཡང་མ་ལྷུང༌།
ཕུགས་གར་ཡང་མ་གཏད།
དཔེ་གང་གིས་ཀྱང་མཚོན་དུ་མེད།
བརྗོད་པ་གང་གིས་ཀྱང་ཐོག་ཏུ་མི་ཕེབས།
བཅས་བཅོས་མི་བྱ་བར་རང་གར་ཞོག་གསུང༌།

༼ ཆོས་རྗེ་དྭགས་པོ་ལྷ་རྗེའི་གསུང༌།་ཚོགས་ཆོས་ཡོན་ཏན་ཕུན་ཚོགས༎ ༽

'o na stong pa nyid rnal ma gang yin zer na/

bla ma dam pa chos kyi spyan can gcig gis lam sna khrid cing*/ gnyug ma'i shes pa thams cad la khyab pas de sangs rgyas la gsal bar snang*/

rnal 'byor pa la thabs dpag tu med pa las rang bzhin gyis sems nyid kyi nyams 'byung ste/ de'i dus na rtog pa rang shugs kyis chod/ _nyon mongs pa yang ngang gis 'gags/ ye shes rang shugs kyis 'char/ lta ba rang shugs kyis rtogs/ tha snyad gang du yang mi 'dogs/

sems la nyams su myong ba yang dag brjod du mi btub/ dper na gzhon nu ma yis bde ba myong ba'am/ lkug pa'i rmi lam lta bu'o/

sems can kun la yod kyang ngo ma shes pas na/ des na bla ma dam pa la bsten pa gces/ de ni dpe'i sgo nas mtshon pa tsam yin/_don la dpes kyang thog tu mi phebs/

de ci'i phyir zhe na/

gnyug ma'i shes pa de rten gang la yang ma bcas/
go gar yang ma 'gags/
phyogs gar yang ma lhung*/
phugs gar yang ma gtad/
dpe gang gis kyang mtshon du med/
brjod pa gang gis kyang thog tu mi phebs/
bcas bcos mi bya bar rang gar zhog gsung*/

(chos rje dwags po lha rje'i gsung*/ tshogs chos yon tan phun tshogs//)