XXVII. Les dix choses qui ne sont que des noms (nāma-mātra)

མིང་ཙམ་གྱི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XXVII. Les dix choses qui ne sont que des noms (nāma-mātra)

གཞིའི་གནས་ལུགས་བསྟན་དུ་མེད་པས་གཞི་མིང་ཙམ་ཡིན།
1. Le procès fondamental (tib. gnas lugs[1]) de la Base ne peut pas être démontré et n'est qu'un nom.


ལམ་ལ་བགྲོད་བྱ་བགྲོད་བྱེད་མེད་པས་ལམ་མིང་ཙམ་ཡིན།
2. Comme le chemin n'est pas parcouru et qu'il n'y a personne qui le parcourt, il n'est qu'un nom.


གནས་ལུགས་ལ་བལྟ་བྱ་ལྟ་བྱེད་མེད་པས་རྟོགས་པ་མིང་ཙམ་ཡིན།
3. Comme le procès fondamental n'est pas vu et qu'il n'y a personne qui le voit, l'accès [au procès fondamental] n'est qu'un nom.


གཉུག་མ་ལ་བསྒོམ་བྱ་སྒོམ་བྱེད་མེད་པས་ཉམས་མྱོང་མིང་ཙམ་ཡིན།
4. Comme l'état originel n'est pas cultivé et qu'il n'y a personne qui le cultive, l'expérience [de l'état originel] n'est qu'un nom.


གཤིས་ལ་སྤྱད་བྱ་སྤྱོད་བྱེད་མེད་པས་སྤྱོད་པ་མིང་ཙམ་ཡིན།
5. Comme le fonctionnement fondamental (tib. gshis) n'est pas observé et qu'il n'y a personne qui l'observe, l'observance (sct. caryā) n'est qu'un nom.


དོན་ལ་བསྲུང་བྱ་སྲུང་བྱེད་མེད་པས་དམ་ཚིག་མིང་ཙམ་ཡིན།
6. Comme il n'y a au fond rien à préserver ni personne qui ne le préserve, le Lien sacré (sct. samaya) n'est qu'un nom.


དོན་ལ་བསག་བྱ་གསོག་བྱེད་མེད་པས། ཚོགས་གཉིས་མིང་ཙམ་ཡིན།
7. Comme il n'y a au fond rien à développer ni personne qui ne développe, le double équipement [de l'élan (sct. puṇya) et de l'intuition] n'est qu'un nom.


དོན་ལ་སྦྱང་བྱ་སྦྱོང་བྱེད་མེད་པས་སྒྲིབ་གཉིས་མིང་ཙམ་ཡིན།
8. Comme il n'y a au fond rien à éliminer ni personne qui n'élimine, la double obnubilation n'est qu'un nom.


དོན་ལ་སྤང་བྱ་སྤོང་བྱེད་མེད་པས་འཁོར་བ་མིང་ཙམ་ཡིན།
9. Comme il n'y a au fond rien à renoncer ni personne qui ne renonce, l'Errance (sct. saṃsāra) n'est qu'un nom.


དོན་ལ་ཐོབ་བྱ་ཐོབ་བྱེད་མེད་པས། འབྲས་བུ་མིང་ཙམ་ཡིན།
10. Comme il n'y a au fond rien à obtenir ni personne qui n'obtienne, le fruit n'est qu'un nom.

དེ་ནི་མིང་ཙམ་གྱི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses qui ne sont que des noms (nāma-mātra).

***

[1] Souvent traduit par état naturel. « Lugs » est un système, une manière et « gnas » signifie littéralement se fonder, se fixer, demeurer. Mais demeurer n’est pas quelque chose de statique, comment on pourrait le penser en lisant des déclarations de type « Les six classes d’êtres séjournent (tib. gnas) dans le saṁsāra. Je traduis « gnas » souvent par évoluer, pour rendre un aspect plus dynamique. En lisant le traité sur le processus fondamental (tib. gnas lugs mdzod) de Longchenpa, on s’aperçoit que « l’état » est un processus, un déploiement naturel, englobant tout, dont il décrit divers aspects.

XXVI. Les dix qualités du saddharma

དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་བཅུ་ནི།

XXVI. Les dix qualités du saddharma

ཆོས་དགེ་བ་བཅུ་དང༌། ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་དྲུག་པོ་དང༌། སྟོང་པ་ཉིད་ཐམས་ཅད་དང༌། བྱང་ཆུབ་ཀྱི་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་རྣམས་དང༌། འཕགས་པའི་བདེན་པ་བཞི་དང༌། བསམ་གཏན་བཞི་དང༌། གཟུགས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་བཞི་དང༌། སྔགས་ཀྱི་སྨིན་གྲོལ་ལ་སོགས་པ་རྣམས་འཇིག་རྟེན་དུ་འབྱུང་བ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
1. L'avènement dans le monde des dix actes vertueux, des six perfectionnements de qualités (sct. pāramitā), des divers types de vacuité, des 37 facteurs de l'éveil[1], les quatre nobles vérités, des quatre concentrations (sct. jhāna), des quatre sphères informelles (sct. arūpya-samāpatti), des instructions de préparation et de libération des Mantras etc. est grâce au saddharma.


མིའི་ནང་ནས་རྒྱལ་རིགས་ཆེ་ཞིང་མཐོ་བ་དང༌། བྲམ་ཟེའི་རིགས་ཆེ་ཞིང་མཐོ་བ་དང༌། ཁྱིམ་བདག་གི་རིགས་ཆེ་ཞིང་མཐོ་བ་དང༌། རྒྱལ་ཆེན་བཞི་ལ་སོགས་པ་འདོད་ཁམས་ཀྱི་ལྷ་རིགས་དྲུག་དང༌། གཟུགས་ཁམས་ཀྱི་ལྷ་རིགས་བཅུ་བདུན་དང༌། གཟུགས་མེད་པའི་ལྷ་རིགས་བཞི་འཇིག་རྟེན་ན་འབྱུང་བ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
2. L'apparition dans le monde de grands personnages éminents dans les castes des guerriers, des brahmanes, des commerçants et dans les six familles de dieux de la sphère du désir (sct. kāmadhātu) tels les quatre grands rois, dans les dix-sept familles de dieux de la sphère formelle et dans les quatre familles des dieux de la sphère informelle est grâce au saddharma.


རྒྱུན་དུ་ཞུགས་པ་དང༌། ལན་ཅིག་ཕྱིར་འོང་བ་དང༌། ཕྱིར་མི་འོང་བ་དང༌། དགྲ་བཅོམ་པ་དང༌། རང་སངས་རྒྱས་དང༌། རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་སངས་རྒྱས་འཇིག་རྟེན་དུ་བྱོན་ཞིང་འབྱུང་བ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
3. L'apparition dans le monde de Ceux qui sont entrés dans le courant (P. sōtāpanna), Ceux qui reviennent une fois (P. Sakadāgāmi), Ceux qui ne reviennent jamais (P. anāgāmi), des Arahants, des Bouddhas solitaires (Sct. pratyeka-buddha) et des Bouddhas omniscients est grâce au saddharma.


སེམས་བསྐྱེད་དང་སྨོན་ལམ་གྱི་སྟོབས་ཀྱིས་ཐུགས་རྗེ་རང་ཤར་གྱི་གཟུགས་སྐུ་གཉིས་ཀྱི་ཇི་སྲིད་འཁོར་བ་མ་སྟོངས་ཀྱི་བར་དུ་སེམས་ཅན་གྱི་དོན་ལྷུན་གྲུབ་ཏུ་འབྱུང་བ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
4. Par une compassion, nourrie par la force de la motivation et de l'aspiration, le double corps formel surgit de lui-même et apparaît dans le monde, tant que dure l'existence affligée, pour accomplir spontanément le bien des êtres. Cela est grâce au saddharma.


སེམས་ཅན་ཉེ་བར་འཚོ་བའི་ཡོ་བྱད་གང་ལ་གང་འོས་པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཐམས་ཅད་ནི། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་རྣམས་ཀྱི་སྨོན་ལམ་གྱི་སྟོབས་ལས་བྱུང་བས་ན། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
5. Tous les instruments excellents et adaptés pour subvenir aux besoins des êtres, viennent de la force de la réalisation des aspirations des bodhisattva. Cela est grâce au saddharma.


ངན་སོང་དང་མི་ཁོམ་པའི་གནས་ན་ཡང་གནས་སྐབས་ཀྱི་བདེ་བ་ཅུང་ཟད་ཡོད་པ་དེ་དག་ཐམས་ཅད་ཀྱང༌། དཀར་པོ་དགེ་བའི་བསོད་ནམས་ལས་གྲུབ་པས་ན། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
6. Les petits moments de soulagement dans les mauvaises destinées et dans les endroits sans liberté viennent de l'élan (sct. puṇya) des actes vertueux et positifs. Cela est grâce au saddharma.


སྐྱེས་བུ་ངན་པ་དག་ཀྱང་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་བློ་སྣ་འགྱུར་ནས་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རིགས་སུ་འགྱུར་ཞིང༌། མི་ཀུན་གྱིས་གཙུག་ཏུ་འཁུར་བའི་གནས་སུ་གྱུར་པ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
7. Le fait que des personnes méchantes[2] se tournent vers la spiritualité, entrent (tib. gnas) la famille (sct. gotra) des gens de bien et sont vénérés par tout le monde est grâce au saddharma.


སྔར་སྡིག་པ་མི་དགེ་བ་ལ་བག་མེད་དུ་སྤྱད་ཅིང་དམྱལ་བའི་བུད་ཤིང་གི་རྒྱུ་གསོག་པ་དེ་ཡང༌། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་བློ་སྣ་འགྱུར་ནས་མཐོ་རིས་དང་ཐར་པའི་བདེ་བ་ལ་རེག་པར་གྱུར་པ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
8. Ceux qui auparavant, par manque de vigilance, ont commis des actes négatifs qui auraient dû faire d'eux un combustible pour les enfers, qui se sont tournés vers le Bien et sont actuellement en route pour les destinées heureuses et la libération le doivent aux qualités du saddharma.


དམ་པའི་ཆོས་ལ་དད་པ་ཙམ་མམ། མོས་པ་ཙམ་མམ། དགའ་བ་ཙམ་མམ། ཆ་ལུགས་འཛིན་པ་ཙམ་ཡང་ཀུན་གྱི་ཡིད་དུ་འོང་ཞིང༌། བསྙེན་བཀུར་གྱི་གནས་སུ་གྱུར་པ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
9. La confiance sereine en le Bien, l'admiration (sct. adhimukta tib. mos pa), l'enthousiasme ainsi que les habits [portés par ceux qui pratiquent le Bien] causent de l'agrément et du respect chez tous. Cela est grâce au saddharma.


བདོག་པའི་དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་སྤངས་ནས་ཁྱིམ་ནས་ཁྱིམ་མེད་པར་རབ་ཏུ་བྱུང་ཞིང༌། རི་ཁྲོད་དགོན་པ་དག་ཏུ་ཡིབ་ནས་བསྡད་ཀྱང་འཚོ་བའི་ཡོ་བྱད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པར་འབྱུང་བ་ནི། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ།
10. Le renoncement à tout ce que l'on possède, le passage de la vie de laïc à la vie de moine, la retraite (tib. yib = s'abriter) dans un ermitage et l'arrivée [spontanée] d'excellentes provisions sont grâce au saddharma.

དེ་ནི་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་མདོར་བསྡུས་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix qualités du saddharma.

***

[1] BodhipakSya-dharma ou 37 branches de l'éveil (S. bodhyaṅgāni T. byang chub kyi yan lag gsum bcu rtsa bdun)

[2] Il est possible que Gampopa pense à son maître Milarepa.

XXV. Les dix choses adéquates en toutes circonstances

ཇི་ལྟར་བྱས་ཀྱང་ལེགས་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XXV. Les dix choses adéquates en toutes circonstances

བློ་སེམས་ཆོས་སུ་སོང་བའི་གང་ཟག་གིས། བྱ་བ་བཏང་ཡང་ལེགས་ལ་མ་བཏང་ཡང་ལེགས།
1. Celui dont la volonté et la pensée sont en totale adéquation avec le Bien (dharma) agit bien, qu'il renonce ou qu'il ne renonce pas aux affaires du monde.


སྒྲོ་འདོགས་སེམས་ལ་ཆོད་པའི་གང་ཟག་གིས། བསྒོམས་ཀྱང་ལེགས་ལ་མ་བསྒོམས་ཀྱང་ལེགས།
2. Celui qui élimine les conjectures[1] de sa pensée est en adéquation, qu'il pratique ou qu'il ne pratique pas.


འདོད་ཡོན་ལ་འཁྲི་བ་ཆོད་པའི་གང་ཟག་གིས། ཆགས་མེད་བྱས་ཀྱང་ལེགས་ལ་མ་བྱས་ཀྱང་ལེགས།
3. Celui qui a coupé son attachement aux plaisirs sensoriels est en adéquation, qu'il cultive la dépassion ou qu'il ne la cultive pas.


ཆོས་ཉིད་མངོན་སུམ་དུ་རྟོགས་པའི་གང་ཟག་གིས། ཕུག་སྟོང་དུ་ཉལ་ཡང་ལེགས་ལ་མང་པོའི་ཚོགས་དཔོན་བྱས་ཀྱང་ལེགས།
4. Celui qui accède directement à la nature des choses (sct. dharmatā) est en adéquation, qu'il soit couché dans une grotte[2] ou qu'il soit en société.


སྣང་བ་སྒྱུ་མར་ཤེས་པའི་གང་ཟག་གིས་གཅིག་པུར་རི་ཁྲོད་དུ་བསྡད་ཀྱང་ལེགས་ལ། རྒྱལ་ཁམས་ཕྱོགས་མེད་བསྐོར་ཡང་ལེགས།
5. Celui qui comprend que les apparences sont des illusions est en adéquation, qu'il habite seul dans un ermitage ou qu'il voyage sans destination préconçue.


སེམས་ལ་དབང་ཐོབ་པའི་གང་ཟག་གིས། འདོད་པའི་ཡོན་ཏན་སྤངས་ཀྱང་ལེགས་ལ་བརྟེན་ཀྱང་ལེགས།
6. Celui qui maîtrise sa pensée est en adéquation, qu'il renonce aux plaisirs sensoriels ou qu'il les utilise.


བྱང་ཆུབ་ཀྱི་སེམས་དང་ལྡན་པའི་གང་ཟག་གིས། དབེན་པར་སྒྲུབ་པ་བྱས་ཀྱང་ལེགས་ལ། ཚོགས་སུ་གཞན་དོན་བྱས་ཀྱང་ལེགས།
7. Celui qui a la pensée éveillée est en adéquation, qu'il pratique en solitude ou qu'il travaille pour les autres en société.


མོས་གུས་ཐང་ལྷོད་མེད་པའི་གང་ཟག་གིས། བླ་མའི་ཞབས་དྲུང་དུ་བསྡད་ཀྱང་ལེགས་ལ་མ་བསྡད་ཀྱང་ལེགས།
8. Celui dont l'admiration (sct. adhimukta tib. mos pa) et le respect ne font jamais défaut est en adéquation, qu'il soit près de son guide ou pas.


མང་དུ་ཐོས་ཤིང་དོན་གོ་བར་ལྡན་པའི་གང་ཟག་ལ། དངོས་གྲུབ་བྱུང་ཡང་ལེགས་ལ། བར་ཆད་བྱུང་ཡང་ལེགས།
9. Celui qui a beaucoup étudié et qui comprend l'essentiel est en adéquation, qu'il rencontre le succès (siddhi) ou des obstacles.


རྟོགས་པ་མཆོག་ཐོབ་པའི་གང་ཟག་ལ། ཐུན་མོང་གི་གྲུབ་རྟགས་ཡོད་ཀྱང་ལེགས་ལ་མེད་ཀྱང་ལེགས།
10. Le contemplatif qui a trouvé la réalisation ultime est en adéquation, qu'il ait ou non les signes de réussite communs.

དེ་ནི་ཇི་ལྟར་བྱས་ཀྱང་ལེགས་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses adéquates en toutes circonstances 

***

[1] Conjecturer, proprement jeter ensemble, de "cum", et "jacere", jeter.

[2] Gampopa fait de l’humour…

XXIV. Les dix choses prévalentes

ཁྱད་པར་འཕགས་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XXIV. Les dix choses prévalentes

རིགས་དྲུག་གི་སེམས་ཅན་ཇི་སྙེད་པའི་ནང་ནས་དལ་འབྱོར་དང་ལྡན་པའི་མི་ལུས་ཤིག་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
1. De toutes les six destinées l'existence humaine disposant de toutes les conditions nécessaires prévaut.


མི་ནག་ཆོས་མེད་ཇི་སྙེད་པའི་ནང་ནས་ཆོས་ལྡན་གྱི་གང་ཟག་ཅིག་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
2. De tous les laïcs ceux qui ont une vie spirituelle prévalent.


ལམ་གྱི་ཐེག་པ་ཇི་སྙེད་པའི་ནང་ནས་སྙིང་པོའི་དོན་གྱི་ཐེག་པ་འདི་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
3. De tous les chemins, celui de la dimension du Coeur (sct. hṛdayārtha) prévaut.


ཐོས་བསམ་ལས་བྱུང་བའི་ཤེས་རབ་ཇི་སྙེད་པ་བས། སྒོམ་བྱུང་གི་ཤེས་རབ་སྐད་ཅིག་མ་གཅིག་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
4. Un instant de savoir contemplatif prévaut sur tout le savoir résultant de l'étude et la réflexion.


འདུས་བྱས་ཀྱི་དགེ་བ་ཇི་སྙེད་ཅིག་སྤྱོད་པ་བས། འདུས་མ་བྱས་ཀྱི་དགེ་བ་སྐད་ཅིག་མ་གཅིག་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
5. Un instant de vertu inconditionnée prévaut sur toutes les vertus conditionnées ensemble.


དམིགས་བྱས་ཀྱི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ཇི་སྙེད་ཅིག་བསྒོམས་པ་བས་དམིགས་མེད་ཀྱི་ཏིང་ངེ་འཛིན་སྐད་ཅིག་མ་གཅིག་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
6. Un instant d'absorption sans support (sct. ālambana tib. dmigs pa) prévaut sur toutes les absorptions avec support.


ཟག་བཅས་ཀྱི་བདེ་བ་ཇི་སྙེད་ཅིག་སྤྱོད་པ་བས། ཟག་མེད་ཀྱི་བདེ་བ་སྐད་ཅིག་མ་གཅིག་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
7. Un instant de vertu sans contamination[1] (P. āsava) prévaut sur toutes les vertus contaminées ensemble.


རྒྱུད་ལ་ཉམས་ཀྱི་བདེ་བ་ཇི་སྙེད་ཅིག་སྐྱེས་པ་བས། རྟོགས་པ་སྐད་ཅིག་མ་གཅིག་ཤར་བ་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
8. Un instant d'Accès [direct à la nature des choses] prévaut sur toutes les expériences ensemble susceptibles de surgir dans la conscience.


ཆེད་དུ་བྱས་པའི་ལེགས་སྤྱད་ཇི་སྙེད་ཅིག་སྤྱད་པ་བས། ཆེད་དུ་བྱ་བ་མེད་པའི་སྤྱོད་པ་སྐད་ཅིག་མ་གཅིག་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
9. Un instant d'un acte spontané prévaut sur tous les actes délibérés bien exécutés.


ཟང་ཟིང་གི་གཏོང་འགྱེད་ཇི་སྙེད་ཅིག་བྱས་པ་བས། དངོས་པོ་ཅི་ཡང་མ་བཟུང་བ་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས།
10. L'absence de saisie d'aucune entité prévaut sur la distribution de toutes les choses matérielles.

ཇི་ལྟར་བྱས་ཀྱང་ལེགས་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

Voilà les dix choses prévalentes.

***

[1] L’extinction des toxines (P. āsava), est un épithète de l'état d’arhat ou du nirvāṇa. Les toxines étant 1. désir sensuel (P. kāmāsava), 2. désir de l'existence (P. bhāvāsava), 3. vues/opinions (P. diṭṭhāsava) 4. nescience (P. avijjāsava).

XXIII. Les dix choses dont on n'aura plus besoin

མི་དགོས་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XXIII. Les dix choses dont on n'aura plus besoin

སེམས་ཉིད་སྟོང་པར་རྟོགས་ན་ཐོས་བསམ་བྱ་མི་དགོས།
1. Si l'on accède à la vacuité qui est la nature de la pensée (sct. cittatva), plus besoin de l'étude et de la réflexion.


རིག་པ་དྲི་མེད་དུ་ཤེས་ན་སྡིག་པ་སྦྱང་མི་དགོས།
2. Si l'on sait garder immaculé le Discernement (sct. rig pa), plus besoin de purifier les actes négatifs [du passé].


རྣལ་མའི་ལམ་ལ་གནས་ན་ཚོགས་བསག་མི་དགོས།
3. Si l'on reste sur le chemin du Repos, plus besoin de progresser.


གཉུག་མའི་ངང་ལ་སྐྱོང་ན་ཐབས་ལམ་བསྒོམ་མི་དགོས།
4. Si l'on préserve l'état vierge (sct. nija), plus besoin de pratiquer le chemin des Techniques (sct. upāya-mārga).


རྣམ་རྟོག་ཆོས་ཉིད་དུ་ཤེས་ན་མི་རྟོག་པ་བསྒོམ་མི་དགོས།
5. Si l'on reconnaît les représentations (sct. vikalpa) comme étant la nature de la pensée (sct. dharmatā), plus besoin de cultiver la non-représentation (sct. nirvikalpa).


ཉོན་མོངས་པ་རྩ་བྲལ་དུ་ཤེས་ན་གཉེན་པོ་བསྟེན་མི་དགོས།
6. Si l'on comprend que les passions (sct. kleśa) sont sans fondement, plus besoin d'appliquer d'antidote.


སྣང་གྲགས་སྒྱུ་མར་ཤེས་ན་དགག་སྒྲུབ་བྱ་མི་དགོས།
7. Si l'on reconnaît tout ce que l'on voit et entend comme une illusion, plus besoin d'empêcher ou accomplir quoi que ce soit.


སྡུག་བསྔལ་དངོས་གྲུབ་ཏུ་ཤེས་ན་བདེ་བ་བཙལ་མི་དགོས།
8. Si l'on reconnaît la souffrance comme un accomplissement (sct. siddhi), plus besoin de chercher le bonheur.


རང་སེམས་སྐྱེ་མེད་དུ་རྟོགས་ན་འཕོ་བ་བྱ་མི་དགོས།
9. Si l'on réalise que la pensée individuelle (sct. svacitta) est inengendrée (sct. anutpāda), plus besoin de pratiquer le « transfert de conscience » (sct. saṃkrānti tib. 'pho ba).


གང་ཡང་གཞན་དོན་དུ་བྱས་ན་རང་དོན་བསྒྲུབ་མི་དགོས།
10. Si tout est pour le bien des autres, plus besoin d'accomplir son propre bien.

དེ་ནི་མི་དགོས་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses dont on n'aura plus besoin.

XXII. Les dix choses dont on a besoin

དགོས་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XXII. Les dix choses dont on a besoin

དང་པོ་སྐྱེ་ཤིས་འཇིགས་པའི་དད་པ་ཤ་བ་བཙོན་དོང་ནས་འབྲོས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
1. Tout d'abord est indispensable une foi stable et indestructible associée à un profond rejet du couple naissance-destruction, tel un prisonnier qui s'évade de sa prison.


བར་དུ་ཤི་ཡང་མི་འགྱོད་པའི་བརྩོན་འགྲུས་ཞིང་པ་སོ་ནམ་རེམས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
2. Ensuite, il faut déployer une énergie telle que l'on ne regrettera rien même si on venait à mourir, comme un paysan qui a fini tous les travaux saisonniers.


ཐ་མར་བློ་བདེ་བ་བྱ་བ་རླབས་ཅན་ཟིན་པའི་སྐྱེས་བུ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
3. Pour finir, il faut du contentement (tib. blo bde ba), car il n'y a plus de mort pour une personne qui a terminé tout ce qu'elle voulait entreprendre.[1]


དང་པོ་ལོང་མེད་དུ་ཤེས་པ་སྐྱེས་བུ་གནད་ལ་མདའ་ཕོག་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
4. Tout d'abord, il faut prendre conscience de l'urgence, comme une personne atteinte par une flèche dans un organe vital (tib. gnad).


བར་དུ་ཡེངས་མེད་དུ་སྒོམ་པ་བུ་གཅིག་པོ་ཤི་བའི་མ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
5. Ensuite, il faut pratiquer la contemplation sans dispersion, comme une mère soignant son enfant unique proche de la mort.


ཐ་མར་བྱར་མེད་དུ་ཤེས་པ་ཕྱུགས་མ་དགྲས་དེད་པའི་རྫི་བོ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
6. Pour finir, il faut savoir ne rien faire (non-agir), comme une bergère dont le troupeau vient d'être réquisitionné par l'ennemi.


དང་པོ་ཆོས་ལ་ངེས་ཤེས་སྐྱེས་པ་ལྟོགས་པ་ཁ་ཟས་བཟང་པོ་དང་འཕྲད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
7. D'abord, il faut être convaincu (sct. adhyavasā) de la véracité des instructions spirituelles (sct. dharma), comme une personne affamée qui vient de trouver de bons mets.


བར་དུ་རང་སེམས་ལ་ངེས་ཤེས་སྐྱེས་པ་གྱད་ཀྱི་ནོར་བུ་རྙེད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
8. Ensuite, il faut être convaincu de la véracité de la nature de la pensée, comme celui qui vient de découvrir le trésor d'un homme riche.


ཐ་མ་གཉིས་མེད་ལ་ངེས་ཤེས་སྐྱེས་པ་ཟོག་པོ་རྫུན་ཕུགས་རྡིབ་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
9. Pour finir, il faut être convaincu de la véracité de la non-dualité, comme celui qui vient de dévoiler la supercherie d'un charlatan.


དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ལ་ཁོ་ཐག་ཆོད་པ་གཟིངས་ནས་འཕུར་བའི་བྱ་རོག་ལྟ་བུ་ཞིག་དགོས།
10. Il faut se résoudre à l'essentiel (sct. tattva), comme un corbeau s'envolant d'un navire [en pleine mer].

དེ་ནི་དགོས་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses dont on a besoin.

***

[1] L'expression se retrouve chez Sumpa Lotsawa (Sum pa Lo tsa ba) (SUM PA LO TZA BA'I SNYAN BRGYUD KYI BLO SBYONG)

XXI. Les dix méprises d'un contemplatif

ཆོས་པའི་འཁྲུལ་པ་བཅུ་ནི།

XXI. Les dix méprises d'un contemplatif

དམ་པའི་ཆོས་ཚུལ་བཞིན་སྒྲུབ་པའི་བླ་མ་ལ་མི་བསྟེན་པར། ཟོག་པོ་ཁ་བཤད་མཁན་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་ནི་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
1. Ne pas suivre un guide dont la pratique spirituelle est conforme et suivre un charlatan éloquent serait une grande méprise.


གྲུབ་ཐོབ་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་གདམས་ངག་མི་འཚོལ་བར། དོན་མེད་ཀྱི་རིག་པའི་ཆོས་ལ་ནན་ཏན་བྱེད་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
2. Ne pas chercher les instructions de la transmission aurale des Parfaits (siddha) et mettre toute son énergie dans des sciences inutiles serait une grande méprise.


སྣང་བ་འཕྲལ་ཤར་ལ་མི་ཚེ་ཅི་ཕྱིད་མི་བྱེད་པར། གཏན་དུ་སྡོད་བརྩིས་ཀྱི་ཤོམ་ར་རྒྱ་བོ་ཆེ་བྱེད་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
3. Ne pas se contenter de l'existence humaine avec ses apparences éphémères et vouloir vivre toujours serait une grande méprise.


རང་གཅིག་པུར་ཆོས་ཀྱི་དོན་ལ་མི་སེམས་པར། འཁོར་མང་གི་ནང་ན་ཆོས་བཤད་བྱེད་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
4. Ne pas penser à la pratique spirituelle purement pour son bien propre, et l'enseigner en public serait une grande méprise.


ལོངས་སྤྱོད་ཁ་ལྷག་མཆོད་སྦྱིན་དུ་མི་གཏོང་བར། སེར་སྣ་དང་གཡོ་སྒྱུས་ནོར་རྫས་གསོག་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
5. Ne pas faire offrande et don de ses biens et des restes de nourriture, et les stocker sournoisement par avarice serait une grande méprise.


དམ་ཚིག་སྡོམ་པ་ཚུལ་བཞིན་མི་སྲུང་བར། སྒོ་གསུམ་བག་མེད་འཆལ་པར་གཏོང་བ་ནི་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
6. Ne pas tenir ses engagements sacrés et ses voeux conformément, et les endommager par manque de vigilance (pamādo) physique, verbale et mentale serait une grande méprise.


གནས་ལུགས་རྟོགས་པའི་དོན་ལ་གོམས་འདྲིས་མི་བྱེད་པར། མི་ཚེ་དོན་ཆུང་གི་བྱ་བྱེད་ཕ་རེ་ཚུ་རེ་ལ་ཟད་པར་བྱེད་པ་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
7. Ne pas se familiariser avec le principe du processus fondamental (tathātva) et s'épuiser en s'éparpillant dans des préoccupations qui n'ont qu'un intérêt immédiat serait une grande méprise.


འཁྲུལ་པ་ལངས་ཤོར་ཅན་གྱི་རང་རྒྱུད་མི་ཐུལ་བར། དམུ་རྒོད་བྱིས་པའི་གཞན་རྒྱུད་འདུལ་བ་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
8. Ne pas maîtriser son propre flot de conscience, qui est sujet à l'erreur, et vouloir enseigner comment le faire à des gens irascibles et immatures serait une grande méprise.


རྒྱུད་ལ་སྐྱེས་པའི་ཉམས་མྱོང་མི་སྐྱོང་བར། ཚེ་འདིའི་ཆེ་ཐབས་སྐྱོང་བ་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
9. Ne pas préserver l'expérience née en soi et maintenir la vanité de sa personne serait une grande méprise.


ད་རེས་རྟེན་འབྲེལ་འཛོམ་པའི་ཐོག་ལ་བརྩོན་འགྲུས་མི་རྩོམ་པར། ལེ་ལོ་སྙོམ་ལས་ལ་དགའ་བ་ཤིན་ཏུ་འཁྲུལ།
10. Ne pas déployer d'énergie quand toutes les conditions sont réunies, et se complaire de son inertie et indifférence serait une grande méprise.

དེ་ནི་ཆོས་པའི་འཁྲུལ་པ་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix méprises d'un contemplatif.

XX. Les dix pratiques justes

ཡང་དག་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XX. Les dix pratiques justes

ལས་རྒྱུ་འབྲས་ལ་ཡིད་ཆེས་པ་ནི། དབང་པོ་ཐ་མའི་ཡང་དག་པའི་ལྟ་བ་ཡིན།
1. Avoir foi en l'efficacité de nos actes est la vue juste des personnes aux capacités ordinaires.


ཕྱི་ནང་གི་ཆོས་ཐམས་ཅད་སྣང་བ་དང་སྟོང་པ། གསལ་བ་དང་སྟོང་པ། བདེ་བ་དང་སྟོང་པ། རིག་པ་དང་སྟོང་པ་ཟུང་འཇུག་བཞི་རུ་རྟོགས་པ་ནི། དབང་པོ་འབྲིང་གི་ཡང་དག་པའི་ལྟ་བ་ཡིན།
2. La compréhension de la quadruple alliance[1] du Discernement et de la vacuité (tib. zung 'jug bzhi), que tous les phénomènes extérieurs et intérieurs sont des apparences vides, est la vue juste des personnes de capacités avancées.


བལྟ་བྱ་ལྟ་བྱེད་རྟོགས་པ་གསུམ་དབྱེར་མེད་དུ་རྟོགས་པ་ནི། དབང་པོ་རབ་ཀྱི་ཡང་དག་པའི་ལྟ་བ་ཡིན།
3. La compréhension de l'indissociabilité de celui qui voit, de ce qui est vu et de la vision est la vue juste des personnes aux capacités supérieures.


དམིགས་པ་རྩེ་གཅིག་ལ་གནས་པ་ནི། དབང་པོ་ཐ་མའི་ཡང་དག་པའི་སྒོམ་པ་ཡིན།
4. Rester concentré sur un objet [réel ou imaginé] est la méditation juste des personnes aux capacités ordinaires.


ཟུང་འཇུག་བཞིའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལ་གནས་པ་ནི། དབང་པོ་འབྲིང་གི་ཡང་དག་པའི་སྒོམ་པ་ཡིན།
5. Rester absorbé dans la quadruple Alliance (sct. yugganaddha) est la méditation juste des personnes de capacités avancées.


བསྒོམ་བྱ་སྒོམ་བྱེད་ཉམས་མྱོང་གསུམ་དབྱེར་མེད་ཅིང༌། མི་དམིགས་པའི་ངང་ལ་གནས་པ་ནི། དབང་པོ་རབ་ཀྱི་ཡང་དག་པའི་སྒོམ་པ་ཡིན།
6. Rester dans l'absence d'objet et l'indissociabilité de celui qui médite, ce qui est médité et la méditation est la méditation juste des personnes aux capacités supérieures.


ལས་རྒྱུ་འབྲས་མིག་གི་འབྲས་བུ་བཞིན་བསྲུང་བ་ནི། དབང་པོ་ཐ་མའི་ཡང་དག་པའི་སྤྱོད་པ་ཡིན།
7. Surveiller ses actes et leurs effets comme si on protégeait la prunelle de ses yeux est l'observance (sct. cāryā) juste des personnes aux capacités ordinaires.


ཆོས་ཐམས་ཅད་རྨི་ལམ་དང་སྒྱུ་མའི་ཚུལ་དུ་སྤྱོད་པ་ནི་དབང་པོ་འབྲིང་གི་ཡང་དག་པའི་སྤྱོད་པ་ཡིན།
8. Se comporter comme si toutes les choses étaient des rêves ou des illusions est l'observance juste des personnes de capacités avancées.



གང་དང་ཅི་ལ་ཡང་མི་སྤྱོད་པ་ནི་དབང་པོ་རབ་ཀྱི་ཡང་དག་པའི་སྤྱོད་པ་ཡིན།
9. Ne pas avoir d'observance est l'observance juste des personnes aux capacités supérieures.


བདག་འཛིན་དང་ཉོན་མོངས་པ་མཐའ་དག་ཇེ་ཆུང་ཇེ་ཞི་ལ་སོང་བ་ནི། དབང་པོ་རབ་འབྲིང་ཐ་མ་གསུམ་ཀའི་ཡང་དག་པའི་དྲོད་རྟགས་ཡིན་ནོ།
10. Quand la saisie d'une essence (sct. ātman) et les passions (sct. kleśa) diminuent et disparaissent progressivement, c'est le meilleur signe de réussite pour toutes les personnes, quelque soient leurs capacités.

དེ་ནི་ཡང་དག་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix pratiques justes

***

[1] Luminosité manifeste-vacuité indifférenciées (tib. gsal stong dbyer med), plénitude- vacuité indifférenciées (tib. bde stong dbyer med), manifestations-vacuité (tib. snang stong dbyer med), Discernement-vacuité (tib. rig stong dbyer med).

XIX. Les dix meilleurs services rendus à soi-même

རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XIX. Les dix meilleurs services rendus à soi-même

མི་ཆོས་ཀྱི་ཆགས་སྡང་སྤངས་ནས་དམ་པའི་ལྷ་ཆོས་བྱེད་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
1. S'abstenir du réflexe banal de l'attraction/aversion et pratiquer des exercices spirituels est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


ཁྱིམ་ཐབ་དང་གཉེན་གྲོགས་སྤངས་ནས་སྐྱེས་བུ་དམ་པ་བསྟེན་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
2. Quitter son foyer et ses proches et suivre une personne de qualité est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


འདུ་འཛིའི་བྱ་བ་བཏང་ནས་ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་བྱེད་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
3. Renoncer aux affaires du monde et se consacrer à l'étude, la réflexion et la méditation est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


གྲོང་པ་དང་འདྲིས་བཤེས་སྤངས་ནས་དབེན་པར་གཅིག་པུར་སྡོད་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
4. Quitter son village, ses amis et connaissances et vivre en solitude est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


འདོད་ཡོན་གྱི་འཁྲི་བ་བཅད་ནས་ཆགས་མེད་ལ་ཚུགས་ཐུབ་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
5. Couper l'attachement aux objets sensoriels et préserver (tib. tshugs thub pa) la dépassion est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


ངན་ངོན་ལ་ཆོག་ཤེས་ཤིང་བཟང་པོ་ལ་འདོད་འདུན་མེད་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
6. Se contenter de choses basiques et ne pas chercher le meilleur est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


རང་དབང་གཞན་ལ་མི་བསྐུར་བར་ཡིད་དམ་བཅའ་ལ་བརྟན་པར་བྱེད་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
7. Ne pas perdre son indépendance à d'autres et se fixer sur une divinité personnelle est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


ཚེ་འདིའི་འཕྲལ་བདེ་ལ་མི་ལྟ་བར་གཏན་བདེའི་བྱང་ཆུབ་བསྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
8. Ne pas considérer sa propre personne, mais réaliser l'éveil qui est un bonheur permanent est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


དངོས་པོའི་མངོན་ཞེན་སྤངས་ནས་སྟོང་པ་ཉིད་ཉམས་སུ་ལེན་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
9. Laisser l'obsession pour des choses matérielles et faire l'expérience de la vacuité est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.


སྒོ་གསུམ་ཐ་མལ་དུ་མི་སྡོད་པར་ཚོགས་གཉིས་ཟུང་འཇུག་ལ་འབད་པ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བ་ཡིན།
10. Ne pas utiliser ses facultés physiques, verbales et mentales pour des choses banales, mais pour développer nos qualités et notre éveil est le meilleur service que l'on puisse rendre à soi-même.

དེ་ནི་རང་དྲིན་རང་ལ་ཆེ་བའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix meilleurs services rendus à soi-même

XVIII. Les dix problèmes que l'on crée soi-même

རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XVIII. Les dix problèmes que l'on crée soi-même

བཟའ་མེད་པའི་ཁྱིམ་ཐབས་བྱེད་པ་དེ། གླེན་པས་བཙན་དུག་ཟོས་པ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་ཉོས་པ་ཡིན།
1. Celui qui fonde un foyer sans être en couple, est comme un écervelé qui ingère un poison virulent : il subira lui-même le problème qu'il a lui-même crée.


ཆོས་མེད་སྡིག་པ་བྱེད་པ་ནི། སྨྱོན་པ་གཡང་ལ་མཆོང་བ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
2. Celui qui n'a pas de règle de vie (dharma) et qui fait du mal est comme un téméraire voulant sauter par-dessus un précipice : il crée son propre problème.


གཞན་ལ་ཟོལ་ཟོག་བྱེད་པ་དེ། དུག་ཅན་གྱིས་ཁ་ཟས་འདྲེན་པ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
3. Celui qui trompe les autres est comme quelqu'un qui sert des plats empoisonnés: il crée son propre problème.


བློ་ཆུང་མི་དཔོན་བྱེད་པ་དེ། རྒན་མོས་ཕྱུགས་སྐྱོང་བ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
4. Un chef avec des capacités intellectuelles limitées est comme une vieille femme gardant un troupeau : il crée son propre problème.


ལྷག་བསམ་གྱིས་གཞན་དོན་ལ་མི་བརྩོན་པར། ཆོས་བརྒྱད་ཀྱིས་རང་དོན་ལ་བརྩོན་པ་ནི། ལོང་བ་བྱང་ཐང་ལ་འཁོར་བ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
5. Celui qui ne fait pas le bien des autres avec une motivation altruiste et fait le sien propre motivé par les huit soucis mondains est comme un aveugle perdu dans le désert : il crée son propre problème.


མི་འགྲུབ་པའི་བྱ་བ་ཚན་པོ་ཆེ་ལ་འཇུག་པ་ནི། ཉམ་ཆུང་ཁུར་ཆེན་པོ་ཁུར་བ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
6. Celui qui s'engage dans des taches colossales qui ne peuvent réussir est comme un homme fragile voulant porter un charge lourde : il crée son propre problème.


ང་རྒྱལ་གྱིས་བླ་མ་དམ་པ་དང་རྒྱལ་བའི་བཀའ་ཁྱད་དུ་གསོད་པ་དེ། དབང་པོ་ཆེའི་༼༧བ༽འདུན་མ་སྟོར་བ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
7. Celui qui par orgueil va à l'encontre des instructions d'un authentique guide ou d'un bouddha est comme quelqu'un qui ignore la politique de celui qui le gouverne : il crée son propre problème.


ཉམས་ལེན་བཤོལ་ནས་གྲོང་ལ་འགྲིམ་པ་ནི། རི་དྭགས་ཀླུང་དུ་བབས་པ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
8. Quelqu'un qui diffère sa pratique pour se promener en ville est comme une gazelle tombée dans une rivière : il crée son propre problème.


གཉུག་མའི་ཡེ་ཤེས་མི་སྐྱོང་བར། འདུ་འཛིའི་སྤྲོས་པས་གཡེང་བར་བྱེད་པ་དེ། མཁའ་ལྡིང་གཤོག་པ་ཆག་པ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
9. Celui qui ne garde pas l'intuition brute (sct. nija-jñāna) et se laisse distraire par des pensées (litt. productions) diverses est comme un aigle brisant ses ailes : il crée son propre problème.


བླ་མ་དཀོན་མཆོག་གི་དཀོར་ལ་བག་མེད་དུ་སྤྱོད་པ་དེ། བུ་ཆུང་མེ་མདག་འགམ་པ་དང་འདྲ་སྟེ་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པ་ཡིན།
10. Celui qui utilise sans prendre garde les dons faits au guide ou au Trois joyaux est comme un enfant se mettant des charbons ardents dans la bouche: il crée son propre problème.

དེ་ནི་རང་སྡུག་རང་གིས་བྱས་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix problèmes que l'on crée soi-même

XVII. Les dix choses qui ne portent pas secours

ཕན་པ་མེད་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XVII. Les dix choses qui ne portent pas secours

སྒྱུ་མའི་ལུས་ལ་བསྙེན་བཀུར་དང་རིམ་གྲོ་ཇི་ཙམ་བྱས་ཀྱང་མི་རྟག་པ་ཡིན་པས་ཕན་པ་མེད།
1. Puisque notre corps illusoire est impermanent et que sa destruction est certaine, trop (tib. ci tsam) s'en occuper et le soigner ne sera d'aucun secours.


ཟང་ཟིང་གི་ནོར་ལ་སེར་སྣ་དང་བརྣབ་སེམས་ཇི་ཙམ་བྱས་ཀྱང་རང་འཆི་བའི་ནངས་པར་སྒྲེན་མོ་ལག་སྟོང་དུ་འགྲོ་བས་ཕན་པ་མེད།
2. L'avarice et la convoitise de choses matérielles et de richesses ne portent pas secours, car le jour (tib. nang par) de notre mort, nous devrons partir nus et les mains vides.


མཁར་སྤེའུ་དང་ཁང་བཟང་ལ་དཀའ་བ་ཇི་སྙེད་ཅིག་སྤྱད་ནས་བརྩིགས་ཀྱང་འཆི་བའི་ནངས་པར་གཅིག་པོར་འགྲོ་ཞིང་རོ་ཡང་སྒོར་འདོན་པས་ཕན་པ་མེད།
3. Tous les efforts consacrés à la construction de citadelles ou de palais ne portent pas secours, puisque le jour de la mort, nous partons seuls et on se débarrassera (tib. 'don) même de notre corps.


བུ་དང་ཚ་བོ་ལ་བྱམས་པའི་སེམས་ཀྱིས་ནོར་རྫས་ཀྱི་དངོས་པོ་ཇི་ཙམ་ཞིག་ཕོག་ཀྱང་རང་འཆི་བའི་དུས་སུ་ཕན་སྟོབས་སྐད་ཅིག་ཀྱང་མེད་པས་ཕན་པ་མེད།
4. Tout ce que l'on lègue à ses enfants et petits-enfants par amour, ne peut plus les aider au moment même où ceux-ci meurent et ne porte donc pas secours.


གཉེན་གྲོགས་ལ་བརྩེ་གདུང་གི་སེམས་འཛིན་དང༌།ངོ་སྲུང་ཇི་སྙེད་ཅིག་བྱས་ཀྱང་རང་འཆི་བའི་ནངས་པར་གཅིག་པུར་གྲོགས་མེད་དུ་འགྲོ་དགོས་པས་ཕན་པ་མེད།
5. Toutes les flatteries que l'on adresse par affection à ses amis et compagnons ne portent aucun secours, car le jour de notre mort nous nous en allons seuls sans être accompagnés d'eux.


བུ་དང་ཚ་བོ་མང་ཡང་མི་རྟག་པས་བདག་གིས་སྦྱིན་པའི་དངོས་པོ་བདོག་པ་ཡང་འདོར་བར་ངེས་པས་ཕན་པ་མེད།
6. Nos enfants et petits-enfants sont eux aussi impermanents et tout ce qu'on leur lègue est certain d'être dépensé et ne leur portera pas secours.


ཚེ་འདིའི་དོན་དུ་ས་བཅད་མངའ་རིས་དང༌། ལས་མཐའ་ལ་འབད་རྩོལ་ཇི་སྙེད་ཅིག་བྱས་ཀྱང༌། རང་འཆི་བའི་ནངས་པར་གནས་དང་འབྲེལ་བ་གཏན་མེད་དུ་འགྲོ་བས་ཕན་པ་མེད།
7. Tous les efforts pour sa propre personne, et consacrés à son pays et à ses habitants (tib. mnga' ris = sujet) ne sont d’aucun secours, car le jour de notre mort le lien avec ce pays ne durera pas.


དད་པས་ཆོས་སྒོར་ཞུགས་ཀྱང་ཆོས་བཞིན་མ་སྤྱད་ན་ཆོས་ཀྱིས་སླར་ངན་སོང་དུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་བྱེད་པས་ཕན་པ་མེད།
8. Quand on s'est engagé dans la religion par foi, mais que l'on n'agit pas conformément, notre religion causera notre perte et ne sera d’aucun secours.


ཐོས་བསམ་ལ་བློ་སྦྱངས་ནས་ཆོས་ཇི་སྙེད་ཅིག་ཤེས་ཀྱང་ཉམས་སུ་མ་བླངས་ན། འཆི་ཁར་ལམ་དུ་འཁྱེར་རྒྱུ་མེད་པས་ཕན་པ་མེད།
9. Quand on étudie et réfléchie beaucoup et que l'on connaît toutes les instructions spirituelles, mais sans les mettre en pratique, on ne pourra pas les appliquer au moment de la mort et tout cela ne sera d’aucun secours.


དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་དམ་པའི་དྲུང་དུ་ཡུན་རིང་བསྡད་ཀྱང་རང་ལ་དད་གུས་མེད་ན་གོང་མའི་ཡོན་ཏན་དང་བྱིན་རླབས་མི་འགོ་བས་ཕན་པ་མེད།
10. Quand on reste longtemps auprès d'un instructeur authentique, mais sans confiance ni respect, on ne sera pas touché par ses qualités et son influence spirituelles. Cela ne sera d’aucun secours.

དེ་ནི་ཕན་པ་མེད་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses qui ne portent pas secours

XVI. Les onze signes d'une personne de qualité

སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས་བཅུ་ནི།

XVI. Les onze signes d'une personne de qualité

ཕྲག་དོག་དང་ང་རྒྱལ་ཆུང་བ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
1. Peu de jalousie et peu d'orgueil sont le signe d'une personne de qualité.


འདོད་པ་ཆུང་ཞིང་དངོས་པོ་ངན་ངོན་ཙམ་གྱིས་ཆོག་ཤེས་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
2. Avoir peu de désirs et se contenter de choses basiques sont le signe d'une personne de qualité.


དཔའ་ཚུལ་དང་ཆེ་འགྱིང་དང་ང་རྒྱལ་མེད་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
3. L'absence de bravoure (« swag »), de vanité et d'orgueil sont le signe d'une personne de qualité.


ཚུལ་འཆོས་དང་ངོས་ལྐོག་མེད་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
4. L'absence d'hypocrisie et d'intrigues (tib. ngo lkog[1]) sont le signe d'une personne de qualité.


བྱ་བ་གང་ཡང་བརྟགས་ཤིང་དཔྱད་ནས་ཤེས་བཞིན་དུ་དྲན་པས་ཟིན་པར་བྱེད་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
5. Bien analyser ses actions et rester vigilant en gardant la présence d'esprit sont le signe d'une personne de qualité.


ལས་རྒྱུ་འབྲས་མིག་གི་འབྲས་བུ་བཞིན་བསྲུང་བ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
6. Surveiller ses actes et leurs effets comme on protège la prunelle de ses yeux est le signe d'une personne de qualité.


སྡོམ་པ་དང་དམ་ཚིག་ལ་ངོས་ལྐོག་མེད་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
7. L'absence d'hypocrisie en matière de vœux et d'engagements est le signe d'une personne de qualité.


སེམས་ཅན་ལ་ཉེ་རིང་གསར་འགྲོགས་མེད་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
8. L'absence de partialité et d’alliances toujours nouvelles sont le signe d'une personne de qualité.


གཞན་གྱིས་སྡིག་གསོག་པ་ལ་ཁོང་མི་ཁྲོ་ཞིང་བཟོད་པར་བྱེད་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
9. Ne pas se fâcher contre les méfaits des autres et les supporter est le signe d'une personne de qualité.


རྒྱལ་ཁ་ཐམས་ཅད་གཞན་ལ་སྟེར་ཞིང་ཕམ་ཁ་རང་ལ་ལེན་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
10. Laisser la victoire aux autres et prendre sur soi la défaite est le signe d'une personne de qualité.


བསམ་སྤྱོད་གང་ཡང་འཇིག་རྟེན་པ་གཞན་དང་མི་མཐུན་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས།
11. Dans tout ce que l'on projette et fait, agir différemment du monde est le signe d'une personne de qualité.

དེ་ནི་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་རྟགས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les onze signes d'une personne de qualité

དེ་དག་ལས་ལྡོག་པ་ནི་སྐྱེས་བུ་ངན་པའི་རྟགས་ཡིན་ནོ།

Les signes des individus banals sont le contraire de ceux-là.

***

[1] En public et en privé

XV. Les douze choses indispensables

མེད་ཐབས་མེད་པའི་ཆོས་བཅུ་གཉིས་ནི།

XV. Les douze choses indispensables

དང་པོ་སྐྱེ་ཤིས་གཏིང་ནས་འཇིགས་པའི་དད་པ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
1. Tout d'abord est indispensable une foi stable et indestructible associée à un profond rejet du couple naissance-destruction.


ཐར་པའི་ལམ་སྣ་འདྲེན་པའི་བླ་མ་དམ་པ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
2. Un guide pour nous conduire sur le chemin de la libération est indispensable.


རྒྱུད་ལ་དོན་གོ་ལོན་པའི་ཤེས་རབ་ཅིག་མེད་ཐབས་མེད།
3. La sagesse venant d'une compréhension mûrie est indispensable.


གོ་ཆ་དང་སྙིང་སྟོབས་སུ་ལྡན་པའི་བརྩོན་འགྲུས་ཤིག་མེད་ཐབས་མེད།
4. Un effort constant consistant en une armure[1] et de la persévérance est indispensable.


བསླབ་གསུམ་དང་ཚོགས་གཉིས་ཀྱི་ཆོག་པ་མེད་པའི་བསགས་པ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
5. Une progression insatiable à travers le triple entraînement[2] et le double fonds (élan & sagesse) sont indispensables.


ཤེས་བྱའི་གནས་ལུགས་རྟོགས་པའི་ལྟ་བ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
6. Une vue qui donne accès au procès fondamental (sct. tathātva) des connaissables est indispensable.


སེམས་ཉིད་གར་བཞག་ཏུ་གནས་པའི་སྒོམ་པ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
7. Une méditation qui se repose dans la pensée-en-soi (sct. cittatva) quelque soit [l'objet sur lequel] il se fixe est indispensable.


བྱེད་སྤྱོད་ཐམས་ཅད་ལམ་དུ་ཁྱེར་བའི་སྤྱོད་པ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
8. Une observance (sct. caryā) qui inclue toutes les activités est indispensable.


རྐྱེན་བགེགས་བདུད་དང་གོལ་ས་སྤོང་བའི་གདམས་ངག་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
9. Une instruction à l'abri des circonstances (sct. pratyaya), des obstacles (sct. vighna), des tentations (sct. māra) et des égarements (sct. unmārga) est indispensable.


གདམས་ངག་ཚིག་ཏུ་མ་ལུས་པའི་ཉམས་ལེན་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
10. Une pratique qui ne laisse pas cette instruction lettre morte est indispensable.


ལུས་སེམས་འབྲལ་བའི་ཚེ་ན་བློ་བདེའི་ཞེ་གདེངས་ཆེན་པོ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད།
11. Une grande confiance tranquille au moment de la mort est indispensable.


སྐུ་གསུམ་རང་ལ་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་འབྲས་བུ་ཞིག་མེད་ཐབས་མེད་དོ།
12. Le fruit du déploiement spontané du triple corps est indispensable.

དེ་ནི་མེད་ཐབས་མེད་པའི་ཆོས་བཅུ་གཉིས་ཡིན་ནོ།

Voilà les douze choses indispensables. 

***

[1] Ceci renvoie à une pratique intitulée La transmission de la double armure de la Mahāmudrā (tib. phyag chen go cha gnyis kyi man ngag). L'armure de la vue et l'armure de la connaissance.

[2] Ces trois éléments sont restés les trois piliers du bouddhisme. On les appelle "les trois entrainements supérieurs" (tib. lhag pa’i bslabs pa gsum), "les trois agrégats" (P. trisikkhā = khandha) ou encore "les trois beautés" dans le bouddhisme cambodgien. L'ascèse ou la discipline (tib. tshul khrims P. silā-khandha S. śilā) bouddhiste se résume en l'abstention de tout mal. La concentration (tib. bsam gtan P. samādhi-khandha S dhyāna) procure la stabilité mentale nécessaire à la connaissance lucide de la réalité (tib. shes rab P. paññā-khandha S. prajñā).

XIV. Les dix-huit vulnérabilités d'un contemplatif

ཆོས་པའི་མཚང་བཅོ་བརྒྱད་ནི།

XIV. Les dix-huit vulnérabilités d'un contemplatif

དབེན་པར་བསྡད་ནས་ཚེ་འདིའི་ཆེ་ཐབས་སྒྲུབ་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
1. Rester en retraite en étant fier (tib. che thabs) de sa personne est le point vulnérable du contemplatif.


ཚོགས་བརྩོན་བྱས་ནས་རང་འདོད་སྒྲུབ་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
2. Accomplir son propre bien quand on est le chef de tous les moines est le point vulnérable du contemplatif.


ཆོས་མཁས་ལ་སྡིག་ལ་མི་འཛེམ་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
3. Ne pas s'abstenir des nuisances quand on connaît bien la pratique spirituelle est le point vulnérable du contemplatif.


གདམས་ངག་ཆེ་ལ་རང་རྒྱུད་ཐ་མལ་དུ་ལུས་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
4. Rester une personne banale quand on a reçu de nombreuses instructions est le point vulnérable du contemplatif.


ཚུལ་ཁྲིམས་བཙུན་ལ་འདོད་པ་ཆེ་བ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
5. Avoir beaucoup de désirs quand on est moine est le point vulnérable du contemplatif.


ཉམས་རྟོགས་བཟང་ལ་རང་རྒྱུད་མ་ཐུལ་བ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
6. Ne pas avoir de maîtrise sur son esprit tout en ayant de bonnes expériences et réalisations est le point vulnérable du contemplatif.


ཆོས་སྒོར་ཞུགས་ནས་མི་ཆོས་ཀྱི་ཆགས་སྡང་མ་སྤངས་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
7. Ne pas s'abstenir des réflexes ordinaires de l'attraction et de l'aversion quand on s'est engagé sur un chemin spirituel est le point vulnérable du contemplatif.


མི་ཆོས་བཤོལ་ཏེ་ལྷ་ཆོས་བྱས་ནས་སོ་ནམ་གྱི་བྱ་བ་བློས་མ་ཐོངས་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
8. Suspendre les activités mondaines, pratiquer des exercices spirituels et ne pas renoncer aux occupations est le point vulnérable du contemplatif.


དོན་གོ་རྙེད་ནས་ཉམས་སུ་མི་ལེན་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
9. Comprendre quel est l'objectif ultime et ne pas le réaliser est le point vulnérable du contemplatif.


ཉམས་ལེན་གྱི་དམ་བཅའ་བྱས་ནས་སྡོད་མི་ཚུགས་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
10. Prendre la résolution de pratiquer et ne pas pouvoir la tenir est le point vulnérable du contemplatif.


བྱ་རྒྱུ་ཆོས་ལས་མེད་ཀྱང་སྤྱོད་པ་སོ་མི་ཐུབ་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
11. N'avoir rien d'autre à faire que la pratique spirituelle et en être incapable est le point vulnérable du contemplatif.


ལྟོ་རྒྱབ་ཤུགས་ལས་འབྱུང་ཡང་སེམས་འཚོལ་འཕྲོ་ལ་ཞུགས་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
12. Bien qu'on n'ait pas à se soucier pour ses vivres, s'engager dans des digressions pendant l'introspection (tib. sems 'tshol) est le point vulnérable du contemplatif.


དགེ་སྦྱོར་གྱི་ནུས་པ་ནད་པ་དང་སྲིའུ་ལ་སྤྲུག་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
13. Les pouvoirs spirituels de guérison et d'exorcisme[1] sont le point vulnérable du contemplatif.


གདམས་ངག་ཟབ་མོ་ཟས་ནོར་གྱི་ཕྱིར་སྟོན་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
14. Enseigner des instructions profondes en échange de nourriture et de biens est le point vulnérable du contemplatif.


བདག་ལ་ཐབས་ཀྱིས་བསྟོད་ཅིང་གཞན་ལ་ཐབས་ཀྱིས་སྨོད་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
15. Subrepticement se valoriser soi-même tout en dépréciant les autres est le point vulnérable du contemplatif.


གདམས་ངག་གཞན་ལ་བཤད་ཅིང་རང་རྒྱུད་ཆོས་དང་མི་མཐུན་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
16. Donner des instructions aux autres tandis que son propre esprit ne s'accorde pas à sa pratique spirituelle est le point vulnérable du contemplatif.


གཅིག་པུར་སྡོད་མི་ཚུགས་པར་མི་དང་འགྲོགས་མི་ཤེས་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
17. Ne pas pouvoir rester seul ni en compagnie est le point vulnérable du contemplatif.


སྐྱིད་མི་ཐུབ་ཅིང་སྡུག་མི་ཐེག་པ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང༌།
18. Être indulgent [envers soi-même] et ne pas supporter l'inconfort est le point vulnérable du contemplatif.

དེ་ནི་ཆོས་པའི་མཚང་བཅོ་བརྒྱད་དོ།

Voilà les dix-huit vulnérabilités du contemplatif.

***

[1] Sri'u : une femme dont l'enfant meurt après la naissance ou à un jeune âge. Ce nom est un diminutif de sri, qui signifie démon. Dans les légendes autour de Droukpa Kunleg (vers la fin du billet), on peut voir comme celui-ci procède à l'exorcisme dans un cas de "sri'u".

XIII. Les quatorze choses insensées

དོན་མེད་པའི་ཆོས་བཅུ་བཞི་ནི།

XIII. Les quatorze choses insensées

མི་ལུས་ཐོབ་ནས་དམ་པའི་ཆོས་མི་དྲན་པ་ནི་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་དུ་ཕྱིན་ནས་སྟོང་ལོག་བྱས་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
1. Si, ayant une existence humaine, on ne se tourne pas vers la pratique spirituelle authentique, on est quelqu'un qui rentre les mains vides de l'île au trésor. Cela n'a pas de sens.


ཆོས་སྒོར་ཞུགས་ནས་ཁྱིམ་ཐབ་བྱེད་པ་ནི་ཕྱེ་མ་ལེབ་མར་མེ་ལ་མཆོང་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
2. Si quelqu'un ayant commencé le chemin spirituel, fonde un foyer (tib. khyim thab), il est semblable à un papillon se précipitant dans une flamme. Cela n'a pas de sens.


དད་མེད་ཆོས་མཛད་ཀྱི་དྲུང་ན་གནས་པ་ནི་རྒྱ་མཚོའི་འགྲམ་དུ་སྐོམ་དྲིར་ཤི་བ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
3. Celui qui, sans confiance sereine, vit parmi des pratiquants est comme quelqu'un mourant de soif au bord d'un lac. Cela n'a pas de sens.


རྩ་བ་བཞི་དང་བདག་ཏུ་འཛིན་པའི་གཉེན་པོར་མ་སོང་བའི་ཆོས་ནི་སྟ་རེ་དང་སྡོང་པོ་ལྷན་ཅིག་ཏུ་བཞག་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
4. La pratique spirituelle qui ne vient pas à bout des quatre actes négatifs principaux[1] et de la saisie d'une essence est comme un abandon simultané de la hache et de l'arbre. Cela n'a pas de sens.


ཉོན་མོངས་ཀྱི་གཉེན་པོར་མ་སོང་བའི་མན་ངག་ནི་ནད་པས་སྨན་རྐྱལ་ཐོགས་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
5. Les instructions qui n'arrivent pas au bout des passions sont comme un malade qui porte sur lui les médicaments adéquats [sans les prendre]. Cela n'a pas de sens.


རྒྱུད་ཐོག་ཏུ་མ་ཁེལ་བའི་ཐ་སྙད་ལ་ལྕེ་སྦྱངས་པ་ནི་ནེ་ཙོས་ཁ་ཏོན་བྱས་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
6. Se servir uniquement de sa langue sans assimiler le sens des mots que l'on prononce est comparable aux paroles d'un perroquet. Cela n'a pas de sens.


རྐུ་ཕྲོག་གཡོ་སྒྱུས་མ་བྱིན་པར་བླངས་ནས་སྦྱིན་པ་བྱེད་པ་ནི་སློག་པ་ཆུར་བཅུག་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
7. Redistribuer[2] (tib. slog pa) ce que l'on a d’abord volé, dérobé ou obtenu frauduleusement en le distribuant ensuite comme un don est comme le balancer dans l'eau. Cela n'a pas de sens.


སེམས་ཅན་ལ་གནོད་པ་བསྐྱལ་ནས་དཀོན་མཆོག་མཆོད་པ་ནི་བུའི་ཤ་བཅད་ནས་མ་ལ་སྟེར་བ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
8. Faire offrande aux Trois joyaux de ce que l'on a obtenu en nuisant à des êtres, est comme trancher la chair d'un enfant et l'offrir à sa propre mère. Cela n'a pas de sens.


ཚེ་འདིའི་རང་འདོད་ཀྱི་ཕྱིར་ཚུལ་འཆོས་དང་བཟོད་པ་དང་དུ་ལེན་པ་ནི་བྱི་ལས་བྱི་ལ་འཇབ་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
9. L'hypocrisie et la patience pour sa propre personne nous rendent semblable à un chat qui se tient coi pour attraper une souris. Cela n'a pas de sens.


ཚེ་འདིའི་གྲགས་སྙན་དང་བསྙེན་བཀུར་འདོད་པས་དགེ་བ་རླབས་ཆེན་བྱེད་པ་ནི་ཡིད་བཞིན་གྱི་ནོར་བུ་རིན་པོ་ཆེ་བིལ་བ་རྡོག་པོ་གཅིག་གམ། སྤང་ཟན་རྡོག་པོ་གཅིག་གམ། ཟན་རྡོག་པོ་གཅིག་དང་བརྗེས་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
10. Pratiquer des actes méritoires d'envergure en désirant la renommée, les honneurs et les richesses pour sa propre personne est comme échanger la précieuse pierre qui accomplit les souhaits sct. (cintamaṇi) contre les graines (tib. rdog po) de fruit bilva[3] ou un tas (tib. rdog po) de fumier. Cela n'a pas de sens.


མང་དུ་ཐོས་ཀྱང་རང་རྒྱུད་ཐ་མལ་དུ་ལུས་པ་ནི་སྨན་པ་གཅོང་ནད་ཀྱིས་ཟིན་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
11. Si en ayant beaucoup étudié, on reste une personne banale, on est comme un médecin souffrant d'une maladie chronique. Cela n'a pas de sens.


གདམས་ངག་མཁས་པ་ཉམས་མྱོང་མེད་པ་ནི་ཕྱུག་པོའི་བང་མཛོད་ཀྱི་ལྡེ་མིག་མེད་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
12. Bien connaître les instructions, mais ne pas en faire l'expérience est comme avoir une chambre au trésor dont on n'a pas la clé. Cela n'a pas de sens.


རང་གིས་ཆོས་ཀྱི་དོན་མ་རྟོགས་པར་གཞན་ལ་བཤད་པ་ནི་ལོང་བས་ལོང་བ་ཁྲིད་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
13. Expliquer à autrui le sens de la pratique spirituelle sans l'avoir réalisé soi-même est comme un aveugle guidant un autre aveugle. Cela n'a pas de sens.


ཐབས་ལས་བྱུང་བའི་ཉམས་མྱོང་ལ་མཆོག་ཏུ་བཟུང་ནས་གནས་ལུགས་ཀྱི་དོན་མི་འཚོལ་བ་ནི་ར་གན་ལ་གསེར་དུ་འཛིན་པ་དང་འདྲ་སྟེ་དོན་མེད།
14. Tenir les expériences issues des Techniques [yoguiques] (sct. upāya) pour ultimes, sans chercher le sens absolu (sct. pāramārtha), est comme prendre du laiton pour de l'or. Cela n'a pas de sens.

དེ་ནི་དོན་མེད་པའི་ཆོས་བཅུ་བཞི་ཡིན་ནོ།

Voilà les quatorze choses insensées.

***

[1] Tuer, voler, mentir et la méconduite sexuelle.

[2] [slog pa, pas l'éclair comme traduit Ewans-Wentz, mais retour, remboursement]

[3] Ægle marmelos, arbre de Bæl ou cognassier du Bengale; arbre sacré dont les feuilles trilobées [tryambaka] servent d'offrande à Śiva; sa fleur est l'une des flèches de Kāma [puṣpabāṇa], car elle «redouble l'ardeur du sang» — n. natu. son fruit, grosse grume jaunâtre; la poésie amoureuse bengali le compare au sein d'une femme; il contient une pulpe blanchâtre que l'on pressure pour en extraire un jus délicieux aux vertus médicinales; c'est l'une des 5 grandes racines médicinales [bṛhatpañcamūla]; syn. raucya, śrīphala || hi. bela.

XII. Les dix choses libres d'égarement

མ་ནོར་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

XII. Les dix choses libres d'égarement

དངོས་པོ་གང་ལ་ཡང་མ་ཆགས་པར་ཁྱིམ་ནས་ཁྱིམ་མེད་པར་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
1. On ne peut pas s'égarer quand on ne s'attache à rien et que l'on renonce à la vie de laïc en prenant l'ordination complète.


བླ་མ་དམ་པ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་མགོ་ལ་ཐོད་བཞིན་དུ་ཁུར་བ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
2. On ne peut pas s'égarer en [imaginant] que l'on porte le guide authentique et l'instructeur spirituel sur la tête comme son propre crâne.


ཆོས་ལ་ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་ཕྲུགས་མར་བྱེད་པ་རྣམས་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
3. On ne peut pas s'égarer en pratiquant à l'unisson (tib. 'phrug mar) l'étude, la réflexion et la méditation.


ལྟ་བ་མཐོ་ལ་སྤྱོད་པ་དམའ་བ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
4. On ne peut pas s'égarer en suivant une vue élevée tout en maintenant une conduite humble.


བློ་ཡངས་ལ་དམ་བཅའ་དོག་པ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
5. On ne peut pas s'égarer en étant scrupuleux avec ses engagements tout en gardant l'esprit ouvert.


ཤེས་རབ་ཆེ་ལ་ང་རྒྱལ་ཆུང་བ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
6. On ne peut pas s'égarer quand on développe son savoir tout en réduisant son orgueil.


གདམས་ངག་ཕྱུག་ལ་ཉམས་ལེན་ལ་བརྩོན་པ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
7. On ne peut pas s'égarer quand, équipé de toutes les instructions, on s'adonne à leur pratique.


ཉམས་རྟོགས་བཟང་ལ་རློམ་སེམས་མེད་པ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
8. On ne peut pas s'égarer quand, ayant de bonnes expériences et réalisations, on se préserve de l'orgueil et de l'autosatisfaction.


གཅིག་པུར་སྡོད་ཚུགས་ལ་ཚོགས་སུ་ཡན་ཐུབ་པ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
9. On ne peut pas s'égarer si tout en étant capable de rester seul on est aussi capable d'être bien en société.


རང་དོན་གྱི་འཁྲི་བ་མེད་ལ་གཞན་དོན་གྱི་ཐབས་ལ་མཁས་པ་ནི་མ་ནོར་བ་ཡིན།
10. On ne peut pas s'égarer si, sans s'attacher à son propre intérêt, on se dote d'une expertise en expédients pour le bien d'autrui.

དེ་ནི་མ་ནོར་བའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses libres d'égarement.

XI. Les dix choses pouvant prêter à confusion

དད་པ་དང་འདོད་པ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།

XI. Les dix choses pouvant prêter à confusion.

དད་པ་དང་འདོད་པ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
1. Il arrive de confondre la foi (sct. ṣraddhā) et le désir.


བྱམས་སྙིང་རྗེ་དང་ཆགས་པ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
2. Il arrive de confondre l'empathie altruiste et l'attachement.


ཤེས་བྱ་གཤིས་ཀྱི་སྟོང་པ་དང་བློས་བྱས་ཀྱི་སྟོང་པ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
3. Il arrive de confondre la vacuité fondamentale des connaissables et l'absence de volition.


ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་དང་ཆད་ལྟ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
4. Il arrive de confondre l'élément réel (sct. dharmadhātu) et le non-être.


ཉམས་མྱོང་དང་རྟོགས་པ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
5. Il arrive de confondre les expériences spirituelles et l'éveil (sct. avabodhi).


བཙུན་པོ་དང་ཚུལ་འཆོས་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
6. Il arrive de confondre les vénérables et les charlatans.


འཁྲུལ་ཞིག་དང་བདུད་ཁྱེར་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
7. Il arrive de confondre ceux qui ont détruit toute illusion et ceux qui sont possédés.


གྲུབ་ཐོབ་དང་ཟོག་པོ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
8. Il arrive de confondre les Parfaits (scr. siddha) et les charlatans.


གཞན་དོན་བྱེད་པ་དང་རང་དོན་བྱེད་པ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
9. Il arrive de confondre l'intérêt altruiste avec son intérêt propre.


ཐབས་མཁས་པ་དང་གཡོ་སྒྱུ་ལ་ནོར་ས་ཡོད།
10. Il arrive de confondre l'expertise en expédients (sct. upāya) et l'imposture.

དེ་ནི་འདྲ་མིན་གྱི་ནོར་ས་བཅུའོ།

Voilà les dix choses pouvant prêter à confusion.

X. Les dix risques d'égarement

འཆོར་བ་བཅུ་ནི།

X. Les dix risques d'égarement

དད་པ་ཆུང་ལ་ཤེས་རབ་ཆེ་ན་ཁ་བཤད་མཁན་དུ་འཆོར་བ་ཡིན།
1. Avec peu de foi et une grande érudition on risque de se perdre dans la verbosité.


དད་པ་ཆེ་ལ་ཤེས་རབ་ཆུང་ན་སྡུག་བཙིར་ཨ་འཐས་སུ་འཆོར་བ་ཡིན།
2. Avec une grande foi et peu d'érudition on risque de se perdre dans un dogmatisme (tib. sdug btsir) endurci (tib. 'thas).


སྙིང་རུས་ཆེ་ལ་གདམས་ངག་མེད་ན་སྐྱོན་དང་གོལ་སར་འཆོར་བ་ཡིན།
3. Avoir beaucoup de diligence mais sans avoir les instructions est un défaut et un risque d'égarement.


སྔོན་དུ་ཐོས་བསམ་གྱི་སྒྲོ་འདོགས་མ་བཅད་ན་སྒོམ་མུན་པའི་སྐྱེ་མཆེད་དུ་འཆོར་བ་ཡིན།
4. Sans éliminer en premier les conjectures par (gyi(s)?) l'étude et la réflexion on risque de se perdre dans les sphères (sct. āyatana) de l'opacité méditative.


གོ་རྟོགས་སོ་མ་ལ་ཉམས་ལེན་མ་བྱས་ན་དྲེད་པོ་ཆོས་རྒྱུས་མཁན་དུ་འཆོར་བ་ཡིན།
5. Sans une compréhension et expérience sans cesse renouvelées[1] on risque de devenir expert en des pratiques superficielles.


ཐབས་སྙིང་རྗེ་ཆེན་པོ་ལ་བློ་མ་སྦྱངས་ན་ལམ་ཐེག་པ་དམན་པར་འཆོར་བ་ཡིན།
6. Si l'on ne pratique pas les expédients (sct. upāya) avec un altruisme universel, on risque de tomber dans une motivation déficiente.


ཤེས་རབ་སྟོང་ཉིད་ལ་བློ་མ་སྦྱངས་ན་ཅི་བྱས་འཁོར་བའི་ལམ་དུ་འཆོར་བ་ཡིན།
7. Si l'on ne cultive pas (tib. blo sbyong) la sagesse (sct. prajñā) par la vacuité, quoi que l'on fasse risque de nous faire égarer dans des chemins sans issu.


འཇིག་རྟེན་ཆོས་བརྒྱད་ཀྱི་མགོ་མ་སྙོམས་ན་ཅི་བྱེད་འཇིག་རྟེན་གྱི་རྒྱན་དུ་འཆོར་བ་ཡིན།
8. Si l'on n'écrase pas les têtes des huit préoccupations mondaines, tout ce que l'on fait risque de nous conduire à des situations mondaines.


གྲོང་པ་སྐྱེ་བོའི་དད་འདུན་མང་ན་མི་ནག་གི་ངོ་བསྲུང་དུ་འཆོར་བ་ཡིན།
9. Si l'on a beaucoup de foi et d’admiration de la part de gens communs, on risque de se perdre dans les flatteries de gens profanes.


ཡོན་ཏན་དང་ནུས་མཐུ་ཆེ་ལ་བློ་མི་བརྟན་ན་མི་ནག་གི་གྲོང་ཆོག་མཁན་དུ་འཆོར་བ་ཡིན།
10. Si l'on ne garde pas l’esprit fixé sur les qualités et la plus grande efficacité, on risque de devenir un professionnel de cérémonies religieuses (tib. grong chog).

དེ་ནི་འཆོར་བ་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix risques d'égarement.

***

[1] Tib. so ma = fraiche.

IX. Les dix facteurs stimulateurs

བསྐུལ་མ་གདབ་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

IX. Les dix facteurs stimulateurs

དལ་འབྱོར་རྙེད་དཀའ་བ་ལ་བསམས་ཏེ་དམ་པའི་ཆོས་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
1. La méditation sur la difficulté de trouver l'opportunité idéale est un facteur stimulateur pour une pratique spirituelle authentique.


འཆི་བ་མི་རྟག་པ་ལ་བསམས་ཏེ་དགེ་སྦྱོར་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
2. La méditation sur la mort et l'impermanence est un facteur stimulateur pour la pratique spirituelle.


ལས་རྒྱུ་འབྲས་མི་བསླུ་བ་ལ་བསམས་ཏེ་སྡིག་པ་མི་དགེ་བ་སྤང་བ་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
3. La méditation sur les effets inéluctable de l'agir est un facteur stimulateur pour s'abstenir des actes nuisibles non conformes.


འཁོར་བའི་ཉེས་དམིགས་ལ་བསམས་ཏེ་ཐར་པ་བསྒྲུབ་པ་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
4. La méditation sur les inconvénients d’une existence affligée est un facteur stimulateur pour s'en affranchir.


འཁོར་བའི་སེམས་ཅན་གྱི་སྡུག་བསྔལ་ལ་བསམས་ཏེ་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་སེམས་སྦྱོང་བ་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
5. La méditation sur les souffrances des êtres pris dans une existence affligée est un facteur stimulateur pour développer la pensée de l'éveil.


སེམས་ཅན་གྱི་བློ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་འཁྲུལ་པ་ལ་བསམས་ཏེ་ཐོས་བསམ་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
6. La méditation sur les perversions et les erreurs intellectuelles des êtres est un facteur stimulateur pour l'étude et la réflexion.


འཁྲུལ་པའི་བག་ཆགས་སྤང་བར་དཀའ་བ་ལ་བསམས་ཏེ་སྒོམ་སྒྲུབ་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
7. La méditation sur la difficulté d'éliminer les imprégnations (sct. vāsanā), créatrices d'illusion, est un facteur stimulateur pour la culture.


སྙིགས་མའི་དུས་འདིར་ཉོན་མོངས་པ་ཤས་ཆེ་བ་ལ་བསམས་ཏེ་གཉེན་པོ་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
8. La méditation sur l'abondance des passions dans cette époque de déclin (sct. kali-yuga) est un facteur stimulateur pour appliquer des antidotes.


སྙིགས་མའི་དུས་འདིར་འགལ་རྐྱེན་མང་བ་ལ་བསམས་ཏེ་བཟོད་པ་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
9. La méditation sur l'abondance des conditions adverses dans cette époque de déclin est un facteur stimulateur pour développer la patience.


ཕར་ཡེངས་ཚུར་ཡེངས་ཡེངས་མ་ལམ་ལ་མི་ཚེ་སྟོང་ཟད་དུ་སོང་བ་ལ་བསམས་ཏེ་བརྩོན་འགྲུས་ལ་བསྐུལ་མ་གདབ།
10. La méditation sur la place qu'occupent les divers divertissements dans la vie est un facteur stimulateur pour l'effort énergique.

དེ་ནི་བསྐུལ་མ་གདབ་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix facteurs stimulateurs.

VIII. Les dix choses auxquelles s'appliquer

ནན་ཏན་དུ་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

VIII. Les dix choses auxquelles s'appliquer

ལས་དང་པོ་པས་ཐོས་བསམ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
1. Les débutants s'appliqueront à l'étude.


ཉམས་མྱོང་སྐྱེས་ནས་སྒོམ་སྒྲུབ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
2. Dès les premières expériences, s'appliquer à la méditation.


བརྟན་པ་མ་ཐོབ་བར་དུ་དབེན་པ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
3. Pratiquer la [triple] réclusion[1] avec application, tant que l'on n'aura pas acquis de stabilité.


འཕྲོ་རྒོད་ཤས་ཆེ་ན་རིག་པ་གཅུན་པ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
4. Quand on est plutôt agité, s'appliquer à réprimer l'agitation.


བྱིང་རྨུགས་ཤས་ཆེ་ན་རིག་པ་གཡེར་བ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
5. Quand on est plutôt engourdi, s'appliquer à raviver le Discernement (tib. rig pa)


བློ་མ་བརྟན་བར་དུ་མཉམ་བཞག་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
6. S’appliquer à l’équilibre méditatif (sct. samāhita) jusqu'à ce que la volonté (sct. buddhi) soit stabilisée.


མཉམ་བཞག་ལ་བརྟེན་ནས་རྗེས་ཐོབ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
7. En prolongement de l'équilibre méditatif, s’appliquer aux activités post-recueillement.


མི་མཐུན་པའི་འགལ་རྐྱེན་མང་ན་བཟོད་པ་གསུམ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
8. Face à de nombreuses adversités, recourir à la patience.


འདོད་འདུན་ཆགས་ཞེན་ཆེ་ན་ཞེན་པ་བཙན་ཐབས་སུ་ལོག་པ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
9. En cas de fortes envies et d'attachements fixes, s’appliquer à s'en détourner avec force.


བྱམས་དང་སྙིང་རྗེ་ཤས་ཆུང་ན་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་སེམས་སྦྱོང་བ་ལ་ནན་ཏན་བྱ།
10. Si l'amour et la compassion font défaut, s’appliquer à la pensée éveillée.

དེ་ནི་ནན་ཏན་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུའོ།

Voilà les dix choses auxquelles s’appliquer.

***

[1] La Triple Réclusion

“Le sutta recommande d’éviter certaines choses lorsqu’on pratique la méditation, à commencer par le contact avec les plaisirs sensuels, kāma et avec les dhammas négatifs. C’est précisément la pratique de la triple réclusion qui va permettre d’y arriver: kāya viveka, la réclusion du corps, citta viveka, la réclusion de l’esprit et vikkhambhana viveka, celle qui résulte des deux premières, un état caractérisé par le fait que les empêchements et les impuretés sont faibles et maintenus à distance.

Kāya viveka ne concerne pas le corps physique lui-même mais plutôt le « corps » des objets susceptibles de faire surgir le plaisir sensuel. C’est l’isolement par rapport à l’ensemble des objets sensoriels: sons, formes visuelles, odeurs, goûts et impressions tactiles.

La réclusion par rapport aux dhammas négatifs appartient à citta viveka : l’esprit se met à l’abri des empêchements qui obstruent le développement de la concentration et de la sagesse. Concrètement, il s’agit donc tout simplement d’être attentif de façon ininterrompue. On dit du méditant qui a réussi à maintenir la continuité de l’attention, qu’il a activé citta viveka.

Les deux premiers types de viveka ne sont réalisables que par l’effort. Pour kāya viveka, il faudra renoncer aux environnements qui favorisent les plaisirs sensuels et pratiquer dans un endroit propice à la paix mentale. Mais il va de soi que ce premier isolement ne suffit pas. Il faudra poursuivre avec citta viveka et être attentif à tous les contacts susceptibles de se manifester aux six portes sensorielles.

Etre attentif, c’est diriger délibérément l’esprit vers l’objet ; cet effort est capital car il permet de cadrer, d’appliquer la pensée à l’objet de façon très précise, ce qui constitue justement le premier facteur jhānique, vitakka.

Il faudra donc viser correctement. Vous essayez tant bien que mal, d’observer le soulèvement et l’abaissement de l’abdomen ; vous progressez, l’esprit atteint l’objet et arrive petit à petit à voir clairement des sensations de dureté, de tension, de mouvement. Il commence à adhérer à ces mouvements et à s’y frotter. C’est vicāra, comme nous l’avons expliqué. Après un certain temps, il va s’y fixer et s’y absorber. S’il est maintenu sur les mouvements de soulèvement et d'abaissement de l'abdomen, les pensées vont se raréfier ; il se peut même que par moment, il n’y en ait plus aucune. De toute évidence, l’esprit est alors libre des objets sensuels désirables, de même que des kilesas qu’ils introduisent. On peut dire que kāya viveka et citta viveka ont été réalisés. Si la pratique se poursuit de façon continue, que l’effort est maintenu sans interruption, les kilesas vont s’estomper à l’horizon. Vous détenez alors la troisième et dernière forme de réclusion, vikkhambhana viveka.”

 Source 

VII. Les dix choses à entreprendre

ཉམས་སུ་བླང་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

VII. Les dix choses à entreprendre

ཆོས་སྒོར་ཞུགས་ནས་མི་ཆོས་ཀྱི་ཁྱུ་རུ་མི་འཇུག་པར་ཆོས་བཞིན་ཉམས་སུ་བླང༌།1. Quand on s'est engagé sur le chemin spirituel il faut le pratiquer conformément sans s'engager dans les coutumes du monde.


རང་ཡུལ་སྤངས་ནས་མི་ཡུལ་དུ་གཞི་མི་འདིངས་པར་ཆགས་མེད་ཉམས་སུ་བླང༌།2. Quand on renonce à ses lieux familiers (tib. rang yul), il faut pratiquer le détachement sans s'installer dans les endroits habités.


བླ་མ་དམ་པ་བསྟེན་ནས་ང་རྒྱལ་སྤངས་ཏེ་བཀའ་བཞིན་ཉམས་སུ་བླང༌།
3. Quand on suit un guide authentique, il faut éviter toute présomption et mettre en pratique ses instructions.


ཐོས་བསམ་ལ་བློ་སྦྱངས་ནས་ཁ་བཤད་མི་བྱ་བར་ཤེས་པ་དོན་ཐོག་ཏུ་ཉམས་སུ་བླང༌།
4. Quand on a développé son savoir par l'étude, il ne faut pas vouloir le diffuser mais le mettre en pratique.


རྟོགས་པ་རྒྱུད་ལ་ཤར་ནས་ཕྱལ་བར་བཏང་སྙོམས་སུ་མི་བཏང་བར་ཡེངས་མེད་དུ་ཉམས་སུ་བླང༌།
5. Quand l'Accès au réel surgit en vous, il ne faut pas le négliger dans l'indifférence, mais l'assimiler sans dispersion.


ཉམས་ལེན་རྒྱུད་ལ་སྐྱེས་ནས་ཚོགས་སུ་འདུ་འཛི་ལ་མི་འཇུག་པར་དབེན་པར་ཉམས་སུ་བླང༌།6. Quand il commence à être assimilé, il faut continuer à l'assimiler en solitude et éviter l'agitation des rencontres sociales.


ཁས་བླངས་ཤིང་དམ་བཅས་ནས་སྒོ་གསུམ་བག་མེད་དུ་མི་བཏང་བར་བསླབ་པ་གསུམ་ཉམས་སུ་བླང༌།
7. Quand on a pris des engagements et des voeux, il faut rester vigilant physiquement, verbalement et mentalement et pratiquer le triple entraînement[1].


བྱང་ཆུབ་མཆོག་ཏུ་སེམས་བསྐྱེད་ནས་རང་དོན་མི་བྱེད་པར་ཅི་བྱེད་གཞན་དོན་དུ་ཉམས་སུ་བླང༌།
8. Quand on pris la résolution de l'éveil suprême, il ne faut plus travailler dans son propre intérêt, mais pratiquer pour celui des autres.


སྔགས་ཀྱི་སྒོར་ཞུགས་ནས་སྒོ་གསུམ་ཐ་མལ་དུ་མི་བཞག་པར་དཀྱིལ་འཁོར་གསུམ་ཉམས་སུ་བླང༌།
9. Quand on s'est engagé dans la voie des mantras, il ne faut pas laisser ses capacités physiques, verbales et mentales dans leurs aspects ordinaires, mais les transformer en les trois cercles (maṇḍala).


གཞོན་པའི་དུས་སུ་དོན་མེད་ས་མཐའ་མི་བསྐོར་བར་བཤེས་གཉེན་དམ་པའི་ཞབས་དྲུང་ན་དཀའ་ཐུབ་ཉམས་སུ་བླང་ངོ༌།
10. Ne voyagez pas dans des lieux éloignés pendant votre jeunesse, mais pratiquez l'ascèse en présence d'un authentique ami spirituel.

ཉམས་སུ་བླང་བའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses à pratiquer.

***

[1] Ces trois éléments sont restés les trois piliers du bouddhisme. On les appelle "les trois entrainements supérieurs" (tib. lhag pa’i bslabs pa gsum), "les trois agrégats" (P. trisikkhā = khandha) ou encore "les trois beautés" dans le bouddhisme cambodgien. L'ascèse ou la discipline (tib. tshul khrims P. silā-khandha S. śilā) bouddhiste se résume en l'abstention de tout mal. La concentration (tib. bsam gtan P. samādhi-khandha S dhyāna) procure la stabilité mentale nécessaire à la connaissance lucide de la réalité (tib. shes rab P. paññā-khandha S. prajñā).

VI. Les dix choses à savoir

ཤེས་པར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

VI. Les dix choses à savoir

ཕྱིའི་སྣང་བ་འཁྲུལ་པར་འདུག་པས་བདེན་མེད་དུ་ཤེས་པར་བྱ།
1. Les apparences, à l'extérieur, sont trompeuses ; sachez qu'elles n'ont pas de fondement réel.


ནང་གི་སེམས་ཉིད་བདག་མེད་དུ་འདུག་པས་སྟོང་པར་ཤེས་པར་བྱ།
2. A l'intérieur, il n'y a pas d'essence (sct. ātman) qui serait le fond de la conscience ; sachez que celle-ci est vide.


བར་གྱི་རྣམ་རྟོག་རྐྱེན་སྐྱེས་སུ་འདུག་པས་གློ་བུར་དུ་ཤེས་པར་བྱ།
3. Entre les deux, les représentations (sct. vikalpa) sont produites par des conditions ; sachez qu'elles sont passagères.


འབྱུང་བཞིའི་ལུས་ངག་འདུས་བྱས་སུ་འདུག་པས་མི་རྟག་པར་ཤེས་པར་བྱ།
4. Le corps et la parole, produits des quatre éléments (sct. mahābhūta), sont conditionnés ; sachez qu'ils sont impermanents.


སེམས་ཅན་གྱི་བདེ་སྡུག་ཐམས་ཅད་ལས་ལས་འབྱུང་བས་ལས་འབྲས་མི་བསླུ་བར་ཤེས་པར་བྱ།
5. Tous les plaisirs et peines des êtres sont produits par l'agir ; sachez que les effets de l'agir sont inéluctables.


སྡུག་བསྔལ་ངེས་པར་འབྱུང་གི་རྒྱུ་རུ་འདུག་པས་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་དུ་ཤེས་པར་བྱ།
6. Comme les souffrances conduisent au renoncement, sachez qu'elles sont des amis spirituels.


བདེ་སྐྱིད་འཁོར་བའི་རྩ་བར་འདུག་པས་ཞེན་ཆགས་བདུད་དུ་ཤེས་པར་བྱ།
7. La recherche de plaisir et de confort constitue le fondement de l'existence affligée, sachez qu'elle est l'entrave (sct. māra) de la réification et de l'attachement.


འདུ་འཛི་ཆོས་ཀྱི་འགལ་རྐྱེན་དུ་འདུག་པས་བསོད་ནམས་བར་ཆད་དུ་ཤེས་པར་བྱ།
8. Les occupations sont des adversités sur le chemin spirituel ; sachez qu'elles empêchent le développement du potentiel (sct. puṇya).


བར་ཆད་དགེ་སྦྱོར་གྱི་བསྐུལ་མར་འདུག་པས་དགྲ་བགེགས་བླ་མར་ཤེས་པར་བྱ།
9. Comme les adversités stimulent la pratique spirituelle, sachez que les ennemis et les problèmes sont des guides.


དོན་དམ་པར་ཆོས་ཐམས་ཅད་རང་བཞིན་མེད་པར་འདུག་པས་གང་ལ་ཡང་མཉམ་པ་ཉིད་དུ་ཤེས་པར་བྱ།
10. Comme les choses n'ont pas d'être propre (sct. svabhāva) au fond, sachez qu'elles partagent toutes cette même nature.

དེ་ནི་ཤེས་པར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses à savoir.

V. Les dix choses à ne pas éviter

མི་སྤང་བར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

V. Les dix choses à ne pas éviter

སྙིང་རྗེ་གཞན་དོན་གྱི་རྩ་བ་ཡིན་པས་མི་སྤང་།
[manque dans certaines versions[1]]
[0. Comme la compassion est le fondement de l'altruisme, elle n'est pas à éviter.]


སྣང་བ་སེམས་ཀྱི་རང་འོད་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
1. Comme les apparences sont la dynamique inhérente de la pensée, elles ne sont pas à éviter.


རྣམ་རྟོག་ཆོས་ཉིད་ཀྱི་རོལ་པ་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
2. Comme les représentations mentales (sct. vikalpa) sont le déploiement de la nature des choses (sct. dharmatā), elles ne sont pas à éviter.


ཉོན་མོངས་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་གསལ་འདེབས་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
3. Comme les passions (sct. kleśa) sont révélatrices de la sagesse (sct. jñāna), elles ne sont pas à éviter.


འདོད་ཡོན་ཉམས་རྟོགས་ཀྱི་ཆུ་ལུད་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
4. Comme les objets sensoriels sont l'eau et l'engrais des expériences et des réalisations, ils ne sont pas à éviter.


ན་ཚ་སྡུག་བསྔལ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
5. Comme les maladies et les souffrances sont des amis spirituels, elles ne sont pas à éviter.


དགྲ་བགེགས་ཆོས་ཉིད་ཀྱི་བསྐུལ་མ་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
6. Comme les ennemis et les problèmes sont les aiguillons de la nature des choses (sct. dharmatā), ils ne sont pas à éviter.


ཤུགས་ལ་བྱུང་ན་དངོས་གྲུབ་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
7. Tout ce qui arrive spontanément est un accomplissement (sct. siddhi) et n'est de ce fait pas à éviter.


ཐབས་ལམ་གང་ཡང་ཤེས་རབ་ཀྱི་ལམ་སྟེགས་ཡིན་པས་མི་སྤང༌།
8. Toute technique spirituelle (sct. upāya-mārga) est un véhicule sur le chemin de la connaissance et n'est donc pas à éviter.


འགྲུབ་ཅིང་ལྕོགས་པའི་ལུས་ཀྱི་ཆོས་སྤྱོད་མི་སྤང༌།
9. Les activités physiques que l'on est capable d'effectuer ne sont pas à éviter.


ནུས་པ་ཆུང་ཡང་གཞན་དོན་གྱི་བསམ་པ་མི་སྤང༌།
10. Les intentions altruistes ne sont pas à éviter, même si vos capacités sont limitées.

དེ་ནི་མི་སྤང་བར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses à ne pas éviter.

***

[1] On le trouve dans celle-ci

IV. Les dix choses à éviter

སྤང་བར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

IV. Les dix choses à éviter

ཅི་བྱེད་འཇིག་རྟེན་ཆོས་བརྒྱད་དང་འདྲེས་པའི་སློབ་དཔོན་སྤང༌།
1. Éviter un instructeur (ācārya) qui mêle les huit préoccupations mondaines[1] à tout ce qu'il entreprend.


སེམས་དང་ཉམས་ལ་གནོད་པའི་འཁོར་འདབ་དང་གྲོགས་ངན་སྤང༌།

2. Éviter un entourage et des compagnons qui nuisent à la sérénité et à l'expérience spirituelle.


གཡེང་བ་ཆེ་ཞིང་འཚེ་བ་མང་བའི་གནས་དང་དགོན་པ་སྤང༌།
3. Éviter les lieux et les centres (tib. dgon pa) qui sont source de nombreuses distractions et de disputes.


རྐུ་ཕྲོག་གཡོ་སྒྱུས་བསྒྲུབས་པའི་འཚོ་བ་སྤང༌།
4. Éviter les métiers où l'on gagne sa vie par le vol et la fraude.


སེམས་དང་ཉམས་ལ་གནོད་པའི་ལས་དང་བྱ་བ་སྤང༌།
5. Éviter les actes et les activités qui nuisent à la sérénité et à l'expérience spirituelle.


ཁམས་ལ་གནོད་པའི་ཟས་དང་སྤྱོད་ལམ་སྤང༌།
6. Éviter un régime et des activités qui nuisent à la santé.


འདོད་འདུན་སེར་སྣས་བཅིངས་པའི་འཛིན་ཆགས་སྤང༌།
7. Éviter les attachements qui maintiennent vos désirs, ambitions et avarice.


ཕ་རོལ་མི་དད་པའི་རྒྱུ་བག་མེད་པའི་སྤྱོད་ལམ་སྤང༌།
8. Éviter les actions inconsidérées qui vous font perdre l'estime des autres.


དོན་མེད་འགྲོ་འདུག་གི་ལས་དང་བྱ་བ་སྤང༌།
9. Éviter les déplacements et les actions inutiles.


རང་སྐྱོན་སྦས་ནས་གཞན་སྐྱོན་སྒྲོག་པ་སྤང༌།
10. Éviter de dissimuler vos propres défauts tout en révélant les défauts d'autrui.

དེ་ནི་སྤང་བར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུའོ།

Voilà les dix choses à éviter.

***

[1] L’équanimité, l’impassibilité (S. upekṣā T. btang snyoms) ou encore l’indifférence s’exerce par rapport aux huit préoccupations mondaines (tib. rjig rten chos brgyad) que sont l’indifférence à l’égard des profits et des pertes (P. lābha, alābha), des gloires et des déshonneurs (P. yasa, ayasa), des éloges et de blâmes (P. pasansā, nindā), et, le plus gros morceau, des bonheurs et des malheurs (P. sukha, dukkha).

III. Les dix choses qu'il faut suivre

བསྟེན་པར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུ་ནི།

III. Les dix choses qu'il faut suivre

རྟོགས་པ་དང་ཐུགས་རྗེ་ལྡན་པའི་བླ་མ་དམ་པ་བསྟེན།
1. Suivre un bon guide, expert et altruiste.


དབེན་ཞིང་ཉམས་དགའ་ལ་བྱིན་ཆགས་པའི་དགོན་པ་བསྟེན།
2. Choisir un ermitage solitaire, agréable et charmant.


ལྟ་སྤྱོད་མཐུན་ཞིང་བློ་ཐུབ་པའི་གྲོགས་པོ་བསྟེན།
3. Choisir des compagnons intègres dont les vues et les actes s'accordent avec les vôtres.


འཚོ་བ་ཡོ་བྱད་ཀྱི་སྐྱོན་དྲན་ཞིང་ཚོད་ཟིན་པ་བསྟེན།
4. En pensant aux dangers que représentent les vivres et les possessions, garder la mesure.


གྲུབ་ཐོབ་བརྒྱུད་པའི་མན་ངག་ཕྱོགས་མེད་བསྟེན།
5. Suivre les instructions de la transmission des Parfaits (siddha) sans partialité.


རང་གཞན་ལ་ཕན་པའི་རྫས་སྨན་སྔགས་དང་རྟེན་འབྲེལ་ཟབ་མོ་བསྟེན།
6. S'en remettre à la médecine et aux thérapies efficaces (tib. rten 'drel zab mo), qui peuvent aider soi-même et autrui.


ཁམས་ལ་འཕྲོད་པའི་ཟས་དང་ཐབས་ལམ་བསྟེན།
7. Suivre un régime et un mode de vie qui profitent à la santé.


ཉམས་ལ་ཕན་པའི་ཆོས་དང་སྤྱོད་ལམ་བསྟེན།
8. Suivre les instructions et les activités qui profitent à l'expérience spirituelle.


དད་གུས་སྐལ་བར་ལྡན་པའི་སློབ་མ་བསྟེན།
9. Choisir des étudiants talentueux qui sont dévoués et respectueux


སྤྱོད་ལམ་རྣམ་བཞིར་རྒྱུན་དུ་དྲན་པ་དང་ཤེས་བཞིན་བསྟེན།
10. Dans les quatre types d'activité (marcher, être assis, manger et dormir) garder le rappel et la présence.

དེ་ནི་བསྟེན་པར་བྱ་བའི་ཆོས་བཅུའོ།

Voilà les dix choses à suivre.

II. Les dix choses nécessaires

དགོས་པའི་ཆོས་བཅུ་ནི། 

II. Les dix choses nécessaires

རང་གི་ཕོ་ཚོད་ཟིན་པས་གྲོས་ཀྱི་གཞི་རྩ་མ་འཆུགས་པ་ཞིག་དགོས།
1. Bien estimer ses capacités et ne pas se tromper de source pour les conseils.


དད་པ་དང་བརྩོན་འགྲུས་ཀྱིས་བླ་མ་དམ་པའི་བཀའ་བཞིན་སྒྲུབ་པ་ཞིག་དགོས།
2. Mettre en pratique les paroles d'un instructeur authentique avec confiance et diligence.


གང་ཟག་གི་སྐྱོན་ཡོན་ཤེས་པས་བླ་མའི་གདམས་ཁ་མ་ནོར་བ་ཞིག་དགོས།
3. Avec une bonne connaissance de ses défauts et qualités individuels, il faut des instructions infaillibles.


ཤེས་རབ་དང་དད་པ་ནན་ཏན་གྱིས་བླ་མ་དམ་པའི་ཐུགས་དགོངས་ལོན་པ་ཞིག་དགོས།
4. Avec une sagesse et une confiance appliquées, il faut rejoindre la Pensée du Guide authentique.


དྲན་པ་དང་ཤེས་བཞིན་བག་ཡོད་དང་ལྡན་པས་སྒོ་གསུམ་ཉེས་སྐྱོན་གྱིས་མ་གོས་པ་ཞིག་དགོས།
5. A travers la vigilance, la présence et l'attention, nos capacités physiques, verbales et mentales doivent rester exemptes de tout défaut.


གོ་ཆ་དང་སྙིང་སྟོབས་ཀྱིས་ཡིད་དམ་བརྟན་ཞིང་ཚུགས་ཐུབ་པ་ཞིག་དགོས།
6. Armé d'exercices spirituels[1] et d'un effort constant, il faut une volonté ferme et résistante.


ཆགས་མེད་ཞེན་མེད་ཀྱི་སྤྱོད་པས་སྣ་ཐག་མི་ལ་མ་ཤོར་བ་ཞིག་དགོས།
7. Il faut une observance libre d'attachement et de fixation, afin de ne pas devenir des hommes tenus à bride [par leurs désirs].


སྦྱོར་དངོས་རྗེས་གསུམ་གྱིས་ཟིན་པས་རྟག་ཏུ་ཚོགས་གཉིས་གསོག་པ་ལ་བརྩོན་པ་ཞིག་དགོས།
8. Il faut toujours s'appliquer à développer le double fonds[2] durant des sessions consistant en des préparatifs, une pratique principale et une conclusion.


བྱམས་པ་དང་སྙིང་རྗེས་དངོས་སམ་བརྒྱུད་ནས་སེམས་ཅན་གྱི་དོན་ལ་བློ་ཕྱོགས་པ་ཞིག་དགོས།
9. Il faut se consacrer à l'altruisme, en réalité ou en pensée, avec bienveillance et compassion.


ཤེས་རབ་དང་གོ་རྟོགས་ཀྱིས་ཆོས་ཐམས་ཅད་དངོས་པོ་དང་མཚན་མར་མ་ཤོར་བ་ཞིག་དགོས།
10. À l’aide du raisonnement et de la compréhension intellectuelle ne pas se perdre dans la réalité apparente et les signes des choses.

དེ་ནི་དགོས་པའི་ཆོས་བཅུ་ཡིན་ནོ།

Voilà les dix choses nécessaires.

***

[1] L'armure de la vue et l'armure de la connaissance p. 458 W23439-1749-eBook.pdf (448 - 460) Les instructions de la double armure de la Mahāmudrā (tib. phyag chen go cha gnyis kyi man ngag)

[2] Les fonds du potentiel (sct. puṇyā) et de la sagesse (sct. jñāna)